Samarqand Viloyat Pedagog

A - ish, F - kuch, s - yo'l.
Ish birligi [Л]НШ-1тШ Joul. Qisqacha 1J yoziladi. Bu birlik ingliz olimi J. Joul (1818-1889) sharafiga qo'yilgan.
Agar jismga ta'sir etayotgan kuch yo'nalishi ko'chish bilan o'zaro tik bo'lsa, bunday kuch ish bajarmaydi. Masalan, mashina ustiga ortilgan yuk o'z og'irligi bilan uni bosadi. Mashina esa bu paytda yukni ma'lum masofaga olib boradi. Yukning og'irlik kuchi ko'chishga tik yo'nalganligi uchun ish bajarmaydi. Bunda mashina dvigatelining tortish kuchi ko'chish bilan mos tushib ish bajaradi (48-rasm).

Mexanik ish formulasiga ko'ra jismga kuch ta'sir etsa-da, ko'chish bo'lmasa ish bajarilmaydi. Kitob to'la papkangizni qo'lingizda ko'tarib, ancha vaqt o'rtog'ingizni kutib tursangiz ham mexanik ish bajarmagan bo'lasiz. Chunki s=0 bo'lganligidan F=0 chiqadi.

Y

uqorida aytganimizdek, «mehnat»ni mexanik ishdan farqlash lozim. O'qi-tuvchining dars o'tishi, vrachning kasalni davolashi, maktab direktorining ishlarni boshqarishi mehnat qilishga kiradi. Hamma jismlar ham ish bajara oladimi?
Jismlarning ish bajara olish qobiliyatiga energiya deyiladi.
Uni tushunish uchun quyidagi holatni qaraylik. 49-rasmda bolg'aning mixga nisbatan ikkita holati ko'rsatilgan. Birinchi holatda mixga urilgan bolg'aning ta'siri juda kichik bo'lganligidan mix taxtaga kirmaydi hisob. Ikkinchi holatda esa bolg'a ancha balanddan tushib mixga urilganligidan mixni taxtaga kiritib yuboradi.
Demak, bolg'aning ikkinchi holatda ish bajara olish qobiliyati ko'p. Energiya ham ish kabi joullarda o'lchanadi.





Mustahkamlash.
O'ylab ko'ring. Qaysi hollarda mexanik ish bajarilmoqda?

1
.Kundalik turmushdagi “ish qilish” tushunchasi bilan fizikadagi “ish” tushunchasi bir-biri bilan mos tushadimi?

2.Mexanik ish deb nimaga aytiladi?
3.Ish birligi nima?
4.Energiya deb nimaga aytiladi?
5.Energiya birligi nima?
6.Mexanik ish qachon nolga teng bo’ladi?