|
Mavzu: Suvning fizik xossalarini aniqlash.
Darsning maqsadi - suv manbai bilan tanishish, tekshirish uchun urtacha namuna olish, sezgi organlari orqali suvni baholash usullari bilan tanishish.
Darsga kerakli asboblar: - batometr, kolbalar, silindr, 25% li (H2SO4) sulfat kislota eritmasi, rangli shkala.
Darsning mazmuni - laboratoriyada tekshirish uchun suv namunasi kuduklardan ertalab va kechqurun suv tarqatishdan oldin olinadi. Suv namunasi 0,5 - 1 m chuqurlikdan va 1-2 m qirg‘oqdan uzoqlikda olinadi. To’liq laboratoriya analizi uchun suv manbasidan 5 litr, qisman tekshirish uchun 3 litr suv namunasi olinadi. Vodoprovod kranlaridagi suvdan namuna olishda suv 10 - 15 minut oqizib keyin esa namuna olinadi.
Yoz paytlarida esa laboratoriyaga yuborish uchun olingan suv namunalari konservatsiya qilinadi. 1 l suv hisobiga 2 ml 25 % li sulfat kislota (ammiak, xloridlar va oksidlanishni aniqlashda), boshqa paytlarda esa konservatsiya qilish uchun xloroformdan foydalaniladi.
Suvning haroratini aniqlash - suv manbalarida suvning haroratini aniqlash uchun – termometr suv yuzasidan 0,5 - 1 m chuqurlikka tushiriladi. Suvning harorati maxsus chumichli termometr yoki oddiy termometr rezervuariga suv shimadigan material uralib suvga tushirilgan holatda 5-10 minut saqlab o‘lchanadi. Artezian quduqlar va vodoprovoddagi suvning haroratini aniqlash uchun bir chelak suv olinib harorati aniqlanadi. Shu bilan birga tashqi havo harorati ham aniqlanadi. Ichimlik suvining xarorati +100 - 150С bo‘lishi zarur.
Suvning rangini aniqlash - tagi yassi bo‘lgan 250 ml lik rangsiz silindrga filtrlangan suvdan 10 ml qo‘yiladi. Ikkala silindrdagi suv rangi oq fonda solishtirilib ko‘zatiladi. Birinchi silindrda distillangan suv, ikkinchisiga esa tekshiriladigan suv qo‘yiladi. Suvning rangi qo‘yidagi terminlar bilan ifodalanadi; rangsiz, och – sariq, intensiv sariq va boshqalar. Davlat andoza talablari bo‘yicha ichimlik suvining rangi 100 dan oshmasligi kerak.
Suvning hidini aniqlash - suvning hidi +200 - 400 + 600C haroratda aniqlanadi. Ichimlik suvining tarkibida tabiiy va su’niy hidlar o‘chraydi. Suv o‘chraydigan hidlarga qo‘yidalar kiradi.
Xushbo’y hid
|
X
|
Botqoq hidi
|
B
|
Chirindi hidi
|
Ch
|
Ho’l yog’och hidi
|
Y
|
Yangi haydalgan er hidi
|
E
|
Mog‘or hidi
|
M
|
Baliq hidi
|
B
|
Palag‘da tuxum hidi
|
T
|
Yangi o’rilgan pichan hidi
|
P
|
Aniqlanmagan hid
|
N
|
Suvning intensiv hidi qo‘yidagicha aniqlanadi: Yaxshi mahkamlanadigan kolbaga 100 ml tekshiriladigan suv olib, to + 600C gacha qizdiriladi. Kolbadagi suv yaxshilab chayqatiladi va tez ochib hidlab kuriladi. Suv hidlarini miqdoriy baholash uchun qo‘yidagi jadvaldan foydalanish mumkin:
Aniqlanishi
|
Atalishi
|
Ball
|
Hid umuman sezilmaydi
|
yo‘q
|
0
|
Sezilmaydigan, lekin tadqiqotchi sezadigan
|
juda sust
|
1
|
Iste’molchi tomonidan seziladigan hid
|
kuchsiz
|
2
|
Engil sezilmaydigan hid
|
sezilarli
|
3
|
Suvni ichishdan saqlovchi hid
|
kuchli
|
4
|
Suv ichishga yaramaydi
|
juda kuchli
|
5
|
Davlat andoza talablari bo‘yicha is’temol suvining hidi 2 ballgacha bo‘lishiga ruxsat etiladi.
Suvning ta’mini aniqlash - suvning ta’mi 5 minut qaynatilgandan so‘ng to +200 - 250C gacha sovutib aniqlanadi. Suvni sanitariya tomonidan baholashda xavfsiz bo‘lgan suv manbalaridagi suvning ta’mi o‘sha joydayoq aniqlanadi. Suvda qo‘yidagi ta’mlar o‘chraydi: nordon, shur, taxir, shirin. Bundan tashqari temir, xlor, metall va baliq ta’mlarini ham o‘chratish mumkin. Qaynatilmagan suvning ta’mi aniqlangandan so‘ng og‘iz bushlig‘i margansovkaning kuchsiz eritmasi bilan chayqalishi kerak. Suv ta’mining intensivligi xuddi yuqoridagidek 5 ballik tizim bo‘yicha baholanadi. Ichimlik suvining ta’mi davlat andoza talabi bo‘yicha 2 ballgacha ruxsat etiladi.
Suvning tiniqligini aniqlash - Suvning tiniqligi Snellen shrifti yoki simli xalqa yordamida aniqlanadi. Suvning tiniqligini aniqlash uchun silindrga 30 sm balandlikda tekshiriladigan suvdan qo‘yiladi. Silindrdagi suvning sathidan (yuqoridan) qarab Snellen shrifti o‘qiladi. Suv sathining shrift o‘qilgan balandligi suv tiniqligining kattaligini ko‘rsatadi.
30 sm – yaxshi suv
20 sm – ichishga yaroqli suv
10 sm – va undan past bo‘lsa, ichishga yaramaydigan suv
Davlat andoza talablari bo‘yicha suvning tiniqligi Snellen shrifti bo‘yicha 30 sm. dan past bo‘lmasligi shart.
Suvning loyqalanish darajasini aniqlash - suvning loyqaligi deb - 1 l suv tarkibidagi osig‘lik moddalarning miqdoriga aytiladi. Suvning loyqaligi silindrning tagiga chukkan moddalar miqdoriga qarab aniqlanadi. Suvning loyqaligi kuchli, yupqa osilgan va sezilarli bo‘ladi. Suvning loyqalanish miqdori Lisenko silindrida aniqlanadi. Suvning tiniqligi va loyqalanishi orasida o‘zaro bog‘liqlik bor. Suvni tiniqligini bila turib, uni loyqalanishini topish mumkin.
Topshiriq № 1- Turli suv namunalarining fizik
xususiyatlarini aniqlang.
№
|
Suvning fizik xossalari
|
DAT me’yorlari
|
Turli suv namunalari
|
kran
|
daryo
|
quduq
|
avtosug‘orgich
|
1
|
Harorati
|
+100 -150C
|
|
|
|
|
2
|
Rangi
|
100
|
|
|
|
|
3
|
Hidi
|
2 ball
|
|
|
|
|
4
|
ta’mi
|
2 ball
|
|
|
|
|
5
|
Tiniqligi
|
30 sm
|
|
|
|
|
Nazorat savollari:
Chorvachilikda suvning sanitariya – gigienik ahamiyati?
Suv manbaalari va ularni sanitariya tomonidan baholash.
O‘rtacha ttekshirish uchun suv namunalari qanday olinadi?
Suvning fizik xossalarini aniqlash.
Do'stlaringiz bilan baham: |
