Samarqand: Samdu nashri, 2020 y. 460 b

 
2. Intellektual huquqlar 
Intellektual mulk instituti o‘z ob’ektlariga intellektual 
huquqlar deb nomlanishini qabul qilgan. Ushbu huquqlar qonun 
bilan kafolatlangan va ularning asosiy xususiyati quyidagicha 
tavsiflanadi: 
1)
uchinchi shaxslarga xosdir; 
2) mutlaq; 
3) ular muhofaza qilinadigan mamlakat hududi bilan 
cheklangan; 
4) amal qilish muddati bilan cheklangan. 
Intellektual mulk ob’ektlariga bo‘lgan huquqlarning 
eksklyuziv xususiyati ularning egalari qonun bilan ruxsat etilgan 
barcha harakatlarni bajarishini ta’minlaydi. Shu bilan birga bir 
vaqtning o‘zida barcha uchinchi shaxslarga egalarining roziligisiz 
bunday harakatlarni amalga oshirishni taqiqlaydi. 
Ushbu huquqning mohiyati egasining ruxsatisiz birovning 
intellektual mulkidan foydalanishga ruxsat bergan har qanday 
shaxsga qarshi harakat qilishidadir. 
Intellektual faoliyat natijalarining intellektual huquqlariga 
quyidagilar kiradi: eksklyuziv (mulkiy) huquq, shaxsiy nomulkiy 
huquqlar va boshqa huquqlar. 
1. Intellektual huquqlar. 
2. Eksklyuziv huquq ( mulk). 
3. Shaxsiy nomulkiy. 
4. Boshqalar. 
5. Mualliflik huquqi. 
6. Nom huquqi. 
7. E’lon qilish huquqi va boshqalar. 
8. Kirish huquqi. 
9. Ergashish huquqi. 
10. Muallifning haq olish huquqi va boshqalar. 

---

107 
Eksklyuziv huquq (moddiy manfaat olishga imkon 
beradigan): 
1) dastlab intellektual faoliyat natijasi muallifidan kelib 
chiqadi (agar u rasmiy asar bo‘lmasa); 
2) qonun asosida mualliflik huquqi egasidan kelib chiqadi; 
3) davlat ro‘yxatidan o‘tkaziladigan va muhofaza 
qilinadigan ob’ekt; 
4) fuqarolik Kodeksida nazarda tutilgan hollar bundan 
mustasno, ma’lum bir muddat davomida amal qiladi; 
5) 
mualliflik 
huquqi 
egasiga 
intellektual 
faoliyat 
natijalaridan qonunga zid bo‘lmagan har qanday usulda 
foydalanishga imkon beradi va o‘z xohishiga ko‘ra boshqa shaxslar 
tomonidan foydalanishiga yo‘l qo‘yadi yoki taqiqlaydi; 
6) mualliflik huquqi egasiga boshqa shaxsga litsenziya 
shartnomasi bo‘yicha intellektual faoliyat natijalaridan foydalanish 
huquqini berish imkoniyatini beradi; 
7) intellektual faoliyat natijasi ifoda etiladigan moddiy 
vositaga egalik qilish bilan bog‘liq bo‘lmagan va narsaga egalik 
huquqi o‘tganidan keyin u yangi egasiga o‘tmaydi (masalan, 
jurnalga egalik huquqi berilganda, nashr etilgan ilmiy maqola 
bilan, uni nusxalashning mutlaq huquqi Jurnalning yangi egasiga 
o‘tmaydi). 
Shaxsiy nomulkiy huquqlar har doim muallifda qoladi. 
Boshqalarga o‘tkazilmaydi, meros qilib olinmaydi va abadiy 
himoyalanadi. Bularga mualliflik huquqi, muallifning ismga 
bo‘lgan huquqi, asar daxlsizligi huquqi va boshqalar kiradi. 
Boshqa intellektual huquqlarga kirish huquqi va vorislik 
huquqi (tasviriy san’at asarlari bilan bog‘liq), muallifning haq olish 
huquqi va boshqalar. 
Intellektual mulk haqida gapirganda muallif va egasining 
mualliflik huquqi tushunchalarini ajratib ko‘rsatish kerak. Ularning 
xususiyatlari O‘zbekiston respublikkasi Fuqarolik Kodeksining 60-
bobida keltirilgan: 
1) muallif - bu fuqaro (ya’ni shaxs), uning ijodiy faoliyati 
intellektual faoliyat natijasini yaratgan; 

---

108 
2) shaxsiy ijodiy hissa qo‘shmagan fuqarolar, shu jumladan 
texnik, konsalting, tashkiliy yordam ko‘rsatganlar muallif deb tan 
olinmaydi; 
3) IF muallifi va mualliflik huquqiga ega bo‘lib, u 
muddatsiz himoya qilinadi; 
4) muallif dastlab IF uchun eksklyuziv (mulkiy) huquqqa 
ega; 
5) ikki yoki undan ortiq fuqaroning (hammualliflar) 
birgalikdagi ijodiy ishlari natijasida yaratilgan IFga oid huquqlar 
hammualliflarga birgalikda tegishli; 
6) mualliflik huquqi egasi - bu IFga mutlaqo egalik huquqi 
yoki individualizatsiya vositasi bo‘lgan fuqaro yoki yuridik shaxs 
(masalan, muallif, ish beruvchi, muallifning huquqiy vorisi, ish 
beruvchining vorisi); 
7) mualliflik huquqi egasi o‘z xohishiga ko‘ra boshqa 
shaxslarning 
IF 
yoki 
individualizatsiya 
vositalaridan 
foydalanishiga ruxsat berishi yoki taqiqlashi mumkin; 
8) eksklyuziv huquq (firma nomiga bo‘lgan huquqdan 
tashqari) birgalikda bir kishiga yoki bir nechta shaxsga (jismoniy 
yoki yuridik) tegishli bo‘lishi mumkin. Agar bir nechta mualliflik 
huquqi egalari birgalikda eksklyuziv huquqqa egalik qilsalar, unda 
har biri o‘z xohishiga ko‘ra IFdan foydalanishi, natijalarni 
birgalikda tasarruf etishi va birgalikda foydalanishdan tushgan 
mablag‘ni teng ravishda taqsimlashi mumkin (agar ular o‘rtasida 
tuzilgan shartnomada boshqacha tartib nazarda tutilmagan bo‘lsa).