Samarqand: Samdu nashri, 2020 y. 460 b

2. Loyihani amalga oshirish va uning samaradorligini 
nazorat qilish 
Bozor sharoitida loyiha ishlab chiqarishi mumkin bo‘lgan 
uchta yo‘nalish nuqtai nazaridan ko‘rib chiqiladi: sotishdan 
tushgan 
daromadlar 
(sotish), 
foyda 
va 
aksiyadorlarning 
(egalarining) boyligi [5.21]. Bunday holda, biznesning umumiy 
samaradorligi sof pul oqimida aks etadi (CF - cash flaw), u G‘arb 
adabiyotida erkin pul oqimi (FCF - free cash flaw) bilan ham 
belgilanadi. FCFning o‘ziga xos xususiyati shundaki, vaqt omili 
kiritilganda, ushbu ko‘rsatkichning o‘sishi muvaffaqiyat jihatidan 
ikkita teskari tomonga ega bo‘lishi mumkin: “investitsiyalarni 
tezda kapitallashtirish istagi - bo‘sh mablag‘larni olish” bilan qisqa 
muddatli muvaffaqiyat yoki qiymatni o‘ylash bilan uzoq muddatli 
muvaffaqiyatga 
erishish 
mumkin. 
Sarmoyalarni 
tezda 
kapitallashtirish istagi loyiha menejmentining, birinchi navbatda, 
loyiha ishlab chiqaradigan foydaga yo‘naltirilganligi va qiymatni 
o‘ylash orqali loyihani kapitallashtirishga yo‘naltirilganligi sifatida 
tushuniladi. Shu sababli menejment, aksiyadorlar, auditorlik, 
nazorat va reyting organlari ularning turli xil iqtisodiy 
manfaatlariga rioya qilishi lozim. Bir qator mutaxassislarning 
fikriga ko‘ra, o‘z vaqtida raqobatlashish va qisqa muddatli 
moliyaviy natijalar uchun menejmentni izlash bozorda mahsulot 
umrining 5-7 yoshdan 1-3 yilgacha qisqarishiga sabab bo‘ladi. 
Loyihani amalga oshirish va uning samaradorligini nazorat 
qilish eng yaxshi DP Endryu va GR Silkin [5.29] tomonidan taklif 
qilingan 4S omil konsepsiyasi asosida amalga oshiriladi, bu 
quyidagi 4 parametr ustidan nazoratni o‘z ichiga oladi: ishga 
tushirish xarajatlari - dastlabki investitsiyalar; tezlik - joylashtirish 
tezligi; masshtab - masshtab effekti (kerakli hajmga erishiladigan 
kerakli vaqt); qo‘llab-quvvatlash xarajatlari - qo‘llab-quvvatlash 
xarajatlari. 
Muvaffaqiyatli innovatsion loyihaning egri chizig‘i 
Loyihani joylashtirish va amalga oshirish bosqichida, 
ob’ektlarni qurish uchun yangi texnologiya va zamonaviy tashkilot 
tufayli, ishga tushirish muddatini qisqartirish va ajratilgan 

---

291 
mablag‘lardan sezilarli tejashga erishish mumkin. Joylashtirish 
bosqichining ushbu xususiyati odatda “innovatsion oyna” deb 
nomlanadi, bu butun loyihaning butun sikli davomida xarajatlarni 
shakllantirish mexanizmini oldindan belgilab beradi. Loyihani 
amalga oshirish bosqichida mablag‘ yetishmasligi “innovatsion 
oyna” tomonidan taqdim etilgan imkoniyatlarning yo‘qolishiga 
olib keladi [7.3]. 
Innovatsion loyihaning samaradorligini baholash uchun 
mahsulot hayot sikli bosqichlarini taqsimlash bo‘yicha quyidagi 
yondashuv taklif etiladi. P. Boer modeli asos qilib olingan, olti 
bosqichdan iborat inkubatsiya bosqichi loyihani amalga oshirish 
bosqichi sifatida tushuniladi va unga “innovatsion oyna” atamasi 
qo‘llaniladi. “Voyaga yetgan” o‘sish bosqichi boshlangandan so‘ng 
samaradorlikni baholash tugamaydi, ammo F.Vebster tomonidan 
qo‘llaniladigan yondashuv, ya’ni to‘yinganlik va turg‘unlik 
bosqichlari qo‘llaniladi, bunda texnologiyaning “o‘limi” hamda 
an’anaviy loyihaning rentabellik darajasi ham mavjud bo‘ladi. 
Innovatsion loyihani taqdim etish uchun ushbu modelning 
o‘ziga xos xususiyati shundan iboratki, innovatsion loyihaning 
hayotiy sikli boshlanganda xarajatlarni iloji boricha kamaytirish 
maqsadida, konsepsiya “innovatsion oyna” boshqaruv vositasi 
bilan kengaytiriladi. Loyihaning konseptual o‘rganilishi doirasida 
“innovatsion oyna” saqlanib qolgan ekan, kompaniya loyihaning 
hayot siklining keyingi bosqichlarida xarajatlarni kamaytiradigan 
tashkiliy va boshqa yangiliklarni joylashtirish imkoniyatiga ega 
bo‘ladi[5.29]. 
Modelning ikkinchi xususiyati shundaki, loyihaning 
yakuniy bosqichlarida biz an’anaviy kompaniya sifatida pul 
oqimini olish imkoniyatidan voz kechmaymiz va bunday 
imkoniyat mavjudligining o‘zi innovatsion loyiha samaradorligini 
baholash uchun qo‘shimcha parametrdir. 
Loyihaning hayot sikli bosqichlarining yetarlicha batafsil 
bo‘linishining afzalligi ushbu bosqichlarning har birida boshqaruv 
qarorlarini qabul qilishni baholash qobiliyatidir.