Samarqand qishloq xo’jalik instituti

Partenogenez - Duragay murtakdan gaploid olish.
Kallus to’qimasidal regenerant-o’simlik olish texnologiyasi ishlab chlqilgaldan so’ng boshlang’ich o’simlikdan fenotipik va genotipik xususiyatlari bilan farq qiluvchi o’simliklarning yangi shakllarili yaratish imkoniyati paydo bo’ldi. Bu «somaklon» deb atala boshlandi. Somaklon o’zgaruvchanlikning genetik tabiati va samaklonal o’zgaruvchanlikning mexanizmi kam o’rganilgan.( Jukes T. N.)
Differensiyalangan hujayralar, normal o’simliklarda turli darajadagi ploidlikka ega lekin ayrim turlargina diploid hujayralarga xosdir. Ontogenez jarayonida turli pdoidli hujayralar kelib chiqishi mumkin. Somaklonal variantlardan qishloq xujaligi amaliyotida qo’llaniladi. Bularga, otalik va onalik o’simligidan bioximiyaviy, sitogenetik xususiyaglari bilan farq qiluvchi shakllarning paydo bo’lishi kiradi. (Slyusaryov A.A.)
2.Somaklonlarni olishni hujayra seleksiyasi bilan birga olib borilsa yaxshi natijalarga erishshp mumkin. Hujayra ssleksiyasini quyidagi uslublar bilan amalga oshirish mumkin.
• to’g’ri seleksiya (pozitiv), bunda hujayraning ma’lum mutantlari yashashi kerak.
• noto’g’ri seleksiya (negativ), bunda bo’linayotgan yovvoyi tip hujayralarni tanlab yo’qotishga metobolitpk faol bulmagan hujayralarnnng yashab ketishiga, lekin ularda mutasioi o’zgarishlarning qo’shimcha identnifikasiyasiga asoslangan.
• umumay seleksiya, bundl hamma hujayra klonlari alohida o’rganiladi.
• yuziki seleksnya yoki noselektiv tanlash, bunda tizim variantlari xamma populyasiyalir ichidan ko’rinishiga qarab yoki bpoxpmpyaviy usullar orqali aniqlanadi.
To’g’ri seleksiya ko’proq tarqalgan usullardan bo’lib, gerbisidlarga, antibiotiklarga, toksinlargi, og’ir metallarga, tuzlarga va boshka antimetobolitlarga chidamli regenerant (yangi) o’simliklar olishda foydalaniladi.( Pexov A.P)
3.Hujayra seleksiyasi ishlarini amalga oshirish uchun kallus, suspenzion kulgura yoki ajratilgan protoplastlardan foldalallsh mumkin. Hujayra seleksiyasining keyingi uslublaridan biri bu somatik hujayralardan olingan protoplastlarni bir biriga qo’shishdir. Bu uslub, oddiy jinsiy yo’l bilan chatishtirish imkoni bo’lmagan o’simliklarning filogenetik uzoq turlarini chatishtirish imkoniyatini beradi.
Protollast - bu pektin-sellyulozali qobiqdan maxrum etilgan tirik hujayradir. Hozirgi vaqtda protoplastlarni o’simliklarning ildiz, barg, gul, mevalaridan, kartoshka tuganagidan, turli shishlardan, mikrosporalardan va turli organlar to’qimalaridan ajaratib olish mumkin. Pektoligik, sellyulotik fermentlar va osmotik aktiv moddalar eritmalari bilan protoplastlarni zararlamasdan hujayra devorini parchalashga eriishsh mumkin.
Agar ajaratilgan protoplastlar ozuqa. muhitlariga ekilsa 3-4 kundan so’ng yana ularning hujayra devori tiklanib, hujayralar bo’limlshga o’tadi. 12-14 inchi kuni hamma hujayralar mikrokoloniyalarga aylanadi. Shundans so’ng hosil bo’lan 20-40 ta huyjayralardan iborat mikrokoloniyalar yangi ozuqa muhitiga o’tkaziladi, bu yerda ular kallus hosil qiladi, Shu kalluslardan regenerant-o’simlik olish mumkin.
Ajratilgan protoplastlar qo’lshilish xususiyatiga ega. Bir xil o’simliklar protoplasti, har-xil turga mansub o’simliklar protoplasti va turli oilaga mansub o’simliklar protoplastlarini qo’shish mumkin. Protoplastlarning qo’shilishidan gibridlar yoki sibridlar hosil bo’ladi. Sibrid hujayra ikkala partnerning bittasining sitoplazmasiga, ikkinchisining yadrosiga ega bo’ladi. Sibridizasiya sitoplazma (SMS) xosgalariga ega bo’lgan genlarni, ba’zi gerbisid va patogenlarga chidamlilik gellarini o’tkazish imkonini beradi.( Artikova R)
Xulosa qilib aytganda, hujayra texnologiyasidan foydalanib, seleksiya jarayonlarini tezlashtirish va osonlashtirish, o’simliklarning yalgi shakllarini va navlarini yaratish mumkin.Ajratilgan hujayra va to’qimalarni In vitro o’stish, postgam chatishmaslikni yengish, embriokulturalar olish, qimmatli duragaylarni mikroko’pay tirish, In vitro gaploidlar, somoklonlar olish imkoniyatini beradi.