Samarqand qishloq xo’jalik instituti

Kupaytirish. Soglomlashtirilgan tuganaklarni kaytadan kasallanishining oldini olish uchun ular tabiiy uralgan (urmon, tog, suv ombori, daryolar bilan) joylarda soglom uruglik maydonlarining urtasida, begona utlar kam, yaxshi shamol tegadigan yoki doka izolyatorlar tagida kupaytirib olingani maksadga muvofik. Daladagi doka izolyatorlari xar kanday konstruksiyasidan kat’iy nazar, xar bir tonna yetishtiriladigan elita uchun kamida 1,5 – 2 m² izolyasiya uychalari kerak buladi. Soglom tuganaklardan elita yetishtirishgacha bulgan davr kancha kiska bulsa, soglom usimliklarning potensil imkoniyatlaridan foydalanish darajasi shuncha yukori buldi. Shuning uchun kartoshkaning virussiz urugchiligidagi soglom tuganaklarni jadal kupaytirishning turli usullari kullaniladi. Tuganaklarni ekish oldi kesish, usimtalar bilan ekish, poya uchki kismlaridan, yon poyachalardan, kalamchalardan kupaytirish va xokazo. Tajribalardan ma’lum bulishicha, poya kismlaridan kupaytirish natijasida tuganaklarning kupayish koeffisiyenti naviga karab 1:332 va 1:667 gacha yetkazish mumkin. ( Ergashev,2006)
Dala sharoitida uruglik pitomniklaridag tuganaklarning kupayish koeffisiyenti urtacha 9 ga teng. Uzbekiston sharoiti kartoshka tezpishar navlaridan bir yilda ikki marta xosil olish imkonini beradi. Shuning xisobiga bizning tajribalarimizda tezpishar navlarning soglom-lashtirilgan tuganagining kupayish koeffisiyenti 1:76 ga yetkazish mumkinligi isbotlandi. Tuganaklarni ekishdan oldin kesib utkazish natijasida bu kursatkich ancha (1:138) oshdi. Lekin shuni xam ta’kidlash kerakki, tuganaklarni kesishni boshlangich material mutlako soglom bulgandagina utkazish mumkin, aks xolda kesilgan tuganaklarning ikkinchi avlodidan boshlab X, S va M viruslarning tarkalib ketishiga (3% dan 19,5% gacha) va xosildorlikning pasayib ketishiga olib kelishi mumkin. Yirik tuganaklar albatta kesish talab etilganda pichoklar dezenfeksiya kilib utkazilgani maksadga muvofikdir. (Beker M.Ye).
Soglomlashtirilgan tuganaklardan elita yetishtirish buyicha olib borga tajribalarimiz uzimiz ishlab chikkan va Respublika Qishloq xujaligi vazirligi tasdiklagan jadallashgan uslubda olib borildi. Tajribalarimiz kursatishicha, virussiz tuganaklardan bu usulda dastlabki soglom 100 klondan 110 tonnagacha elita olish imkonini beradi. (Ergashev, 1998, 2005, 2006).
Shuning uchun bir yilda ikki xosil olish kartoshka urugchilik sxemasini ikki baravar tezlashtiradi.