Samarqand iqtisodiyot va servis instituti

Harbiy xarakterdagi FVga:
1.
Tuman (region) infrastrukturasini buzilishi.
2.
Iqtisod obyektlarini (sanoat, qishloq xo’jaligi, qurilish) buzilishi.
3.
Odamlarni ommaviy halok bo’lishi.
Favqulodda vaziyatlar oqibatini bartaraf etishdagi kechiktirib 
bo’lmaydigan ishlar
  Tabiiy   ofatlar   oqibatlarini   bartaraf   etish   uchun   FMni   umumiy 
vazifalarini   bajaruvchi,   va   xizmat   tuzilmalari   safarbar   qilinadi.  Ba’zi 
holatlarda   yuqoridagi   tuzilmalar   bilan   birga   qurolli   kuchlarni   harbiy 
qismlari ham jalb etiladi. Ularning asosiy vazifasi - odamlarni va material 
boyliklarni qutqarishdir.
111

---

Ushbu  tuzilmalarni   harakatini   muvaffaqiyati   ko’p   jihatdan   o’z 
vaqtida tashkil etilgan va o’tkazilgan kuzatuv va holatni aniq shartlarini 
hisobga   olishga  bog’liq.  Kuzatuvni  kuzatuv  guruhlari  va zvenolari olib 
boradi.
Qutqaruv va shoshilinch avariya-tiklash ishlari (QShATI):
1) zilzilada: birinchi navbatda bosishlar tagidan, yarim buzilgan va 
yonayotgan binolardan odamlar olib chiqiladi, tibbiy yordam ko’rsatiladi 
(rasm-3.2); o’tish joylaridagi bosishlar yuqotiladi; injener tuzilmalaridagi 
avariyalar to’xtatiladi; avariya holatidagi bino va inshootlar konstruksiyasi 
mustahkalanadi; talofat ko’rganlarni yig’ish punkti va medisina punktlari 
tuziladi; suv ta’minoti tashkil  qilinadi.
Favqulodda vaziyatlarda aholini va hududlarni muhofaza qilish jarayoni 
rasm-3.3 da keltirilgan.
2) suv bosishida: qutqaruv ishlari, suv bosgan joylarda odamlarni 
topish, ularni suzish vositalariga  joylatirish va xavfsiz joylarga evakuasiya 
qilishga qaratilgan.
3)  sel oqimlari va surilishlarda:  sel boshlanishi  bilan  selga qarshi 
xizmat   aholini   va   tuzilmalarni   ogohlantiradi.   Tuzilmalar   to’planadi   va 
avariya-texnik  guruhlar    odamlarni qutqaradi va  ularni xavfsiz  joylarga 
evakuasiya   qiladi   yo’llarni   ochadi   va   gidrotexnik   inshootlarini   tiklaydi. 
Surilishlarda ham birinchi navbatda halokatga uchragan odamlar axtariladi, 
bosishlar ostidan olib chiqiladi va birlamchi medisina yordami ko’rsatiladi. 
Avariya-texnika   guruhlari   bosishlar   orqali   yo’l   ochadi,   yong’inlarni 
yuqotishadi.   Injener   xizmati   tuzilmalari   ko’chki   oqibatlarni   bartaraf 
etishadi.
112

---

Rasm-3.2. Shikastlanganlarni tashish usullari.
4) katta avariya va katastrofalarda ishlar qisqa muddatlarda bajrilishi 
kerak:  bino  va  podval  bosishlari  ostidagi  odamlarni  qutqarish,  tibbiy 
yordam  ko’rsatish;  odamlarni  halok  bo’lishi  va  material  boyliklarni 
yo’qotilishi bilan bog’liq boshqa katastrofa oqibatlarini bartaraf etish.
5)  Yong’in   paytida   qutqaruv   ishlarini   asosiy   vazifasi   odamlarni 
qutqarish.   Yong’in   tarqalishi   mumkin   bo’lgan   zonalardan   odamlar   va 
material   boyliklar   evakuasiya   qilinadi.   Yonayotgan   hudud,   bino   va 
113

---

inshootlarda   qolgan   odamlar   axtariladi.   Axtarish   ishlari   ikki   kishi 
tomonidan (bittasi axtaradi, ikkinchisi ip yordamida xavfsiz joyda turib 
sug’urta qiladi). Kuchli tutun sharoitida ishlar protivogaz yordamida olib 
boriladi.
Rasm-3.3. Aholi va hududlarni FVda muhofaza etishni tashkillashtirish sxemasi.