Samarqand iqtisodiyot va servis instituti turizm: nazariya

20-mavzu. 0 ‘ZBEKIST0NDA XALQARO TURIZMNI
RIVOJLANTIRISH

---

mahsuiot  yaratish  hamda  shu  kabi  mahsulotga  mustaqil  narx 
belgilash  erkinligi  yaratib  berildi.  Natijada  turistik  xizmatlar 
bozorida  korxonalar  o‘rtasida  sogiom  raqobat  yuzaga  keldi. 
« 0 ‘zbekturizm»  Milliy  kompaniyasining  vujudga  kelishi  va  bu 
tashkilotning  1993-yili  Butunjahon  turizm  tashkilotiga  a’zo  bo'lib 
kirishi  0 ‘zbekiston  xalqaro  turizmi  taraqqiyotida  qo‘yilgan  ulkan 
qadam  boidi.  Respublikada  xalqaro  turizmni  yangi  bosqichga 
ko‘tarish  va  samarali  faoliyat  ko‘rsatishiga  mos  keladigan  yangi 
shart-sharoit va mexanizmlar vujudga keldi.
Xalqaro turizmning paydo boMish va shakllanish tarixini tahlil 
qilar  ekanmiz,  savdo  munosabatlarini  o'rnatish,  dam  olish  va 
sayohat bilan bir qatorda, dunyo xalqlarining tarixi, madaniyati,  urf- 
odat va an’analarini  o‘rganish, bilish va buning natijasida  odamlar, 
elu  elatlar  o‘rtasida  hamjihatlik,  bag‘rikenglik  fazilatlarini 
mustahkamlash  ham  turizmning  muhim  tarkibiy  qismi  bo‘lganiga 
yana  bir  bor  ishonch  hosil  qilamiz.  0 ‘zbekiston  Respublikasining 
Birinchi  Prezidenti  aytganlaridek,  “Xalqaro  turizmni  rivojlantirish 
va  uning  samaradorligini  belgilaydigan  eng  muhim  omillar,  hech 
shubhasiz,  butun  dunyoda,  turli  mintaqalarda,  sayyohlami  qabul 
qiladigan  har  bir  davlatda  tinehlik,  xavfsizlik,  siyosiy  va  iqtisodiy 
barqarorlikni ta’minlashdan iborat boiib qolmoqda”64.
0 ‘zbekiston  Respublikasida  xalqaro  turizmni  rivojlantirish 
borasida  ishlab  chiqilgan  yana  bir  muhim  hujjatlar  qatoriga 
0 ‘zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  1995-yil  2-iyundagi 
«Buyuk  Ipak  yo‘li»ni  qayta  tiklashda  0 ‘zbekiston  Respublikasi 
ishtirokini  avj  oldirish  va  respublikada  xalqaro  turizmni  rivoj­
lantirish  borasidagi  ehora-tadbirlar  to‘g‘risida»gi  Farmoni  hamda 
mazkur  farmonni  amalga  oshirish  maqsadida  e’lon  qilingan 
0 ‘zbekiston  Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasining 
1995-yil 
3-iyundagi  « 0 ‘zbekiston  Respublikasida  xalqaro turizmning zamo- 
naviy  infratuzilmasim  barpo  etish  chora-tadbirlari  to‘g‘risida»gi 
Qarorini  xalqaro  turizmni  rivojlantirish  dasturi  sifatida  kiritish 
mumkin.
M O'zbekiston  Respublikasi  Birinchi  Prezidenti  Islora  Karimovning  BMT  Jahon  sayyohlik  tashkiloti 
Ijroiya kengashi 99-sessiyasining ochilish marosimidagi nutqi. // Mohiyat 2014,34>ktabr, № 40.
324

---

0 ‘zbekiston  xalqaro  turizmining  rivojlanishida  «Buyuk  Ipak 
yoii»  ning  tutgan  o‘rni  va  mohiyati  nihoyatda  cheksiz.  Etir  necha 
asrlar  davomida  ushbu  zaminning  G‘arb  va  Sharqida  istiqomat 
qilgan  xalqlarni  Janubi-sharqiy  Osiyodan  to  0 ‘rta  Yer  dengizi 
mamlakatlarigacha  cho‘zilgan  va  «Buyuk  Ipak  yoii»  deb  nom 
olgan  savdo-sotiq  yo‘li  bir-biri  bilan  bog‘lab  turar  edi.  Bu  yo‘lga 
«Ipak  Yo‘li»,  deb  nom  berilishining  asosiy  sababi,  bu  yerda 
tashiladigan  mahsulotlaming  asosiy  qismi  ipak  matolari  va 
mahsulotlari  boiganligidandir.  Ipak  tayyorlash  bilan  bogiiq 
boigan  sir-asrorlami  Xitoy  ustalari  ming  yillar  davomida  boshqa 
davlatlardan  yashirib  kelgan.  Ammo  «Buyuk  Ipak  yoii»  orqali 
tashilgan  mahsulotlar  faqat  ipakdangina  iborat  boimay,  balki  bu 
y o i  orqali  bronza,  chinni,  jun,  xomashyolar  va  ulardan 
tayyorlangan buyumlar ham bor edi. «Buyuk Ipak yoii» qariyb ikki 
ming  yillik  tarixga  ega  boiib,  bu  yo‘1  asosan  Italiyadan  tortib 
Turkiya orqali Iroq va Eronga borgan. U yerdan esa Markaziy Osiyo 
hamda  Shimoliy  Pomir  orqali  o‘tib  Qashqar  va  Yorkentgacha 
yetgan.  Bu  yerda  y o i  ikkiga  ajralgan  hamda  shimol  tomondan 
Takla-Makon  sahrosini  aylanib  o‘tib,  Lobnor  k o ii  yaqinida  yana 
qo‘shilgan va Xitoygacha borgan.
Buyuk  Ipak  yoiida  Turkiston  hududi  yetakchi  rolni  bajarib 
kelgan.  Ushbu  hududdagi  Samarqand,  Buxoro,  Xiva,  Termiz, 
Xo‘jand,  Choijuy  kabi  qator  shaharlar  Ipak  yoiidagi  asosiy 
manzillar  boigan.  0 ‘zbekiston  o‘zining  qulay  geografik  o‘mi 
tufayli,  bu  tarixiy  yoida  markaziy  o‘rinni  egallagan.  «Buyuk  Ipak 
yoii»  ko‘p  asrlar  davomida  kishilik  madaniyatining  vujudga 
kelishida  katta  o‘rin  egallagan.  Uning  tarixda  tutgan  o‘mi  hamda 
ahamiyatini  tiklash,  bu  y o id a  xalqaro  turizmni  rivojiantirish  kabi 
maqsadlami  moijallab,  1994-yilning  oktabr  oyida  Birlashgan 
millatlar  tashkiloti  va  uning  nufuzli  tashkiloti  YUNESKO 
ishtirokida  0 ‘zbekistonda  Butunjahon  turistik  tashkilotining 
kengashi  b o iib  o‘tdi.  Kengash  a’zolari  Ipak  y o ii  bo'у lab  turizm 
faoliyatini  tiklash  va  rivojlantirishga  qaratilgan  Samarqand 
Deklaratsiyasini  qabul  qildi.  1995-yilning  oktabr  oyidan  boshlab 
Toshkent  shahrida  «Ipak  yoiida  turizm»  nomi  bilan  birinchi 
marotaba Xalqaro turistik yarmarka o‘tkazildi. Shundan keyin ushbu
325

---

xalqaro  turistik  yarmarka  har  yili  muntazam  ravishda  o‘tkazilib 
kelinmoqda.
Bu  xalqaro  turistik  yarmarkalarda  tuzilgan  shartiioma  va 
bitimlar  xalqaro  turizmni  yanada  rivojlantirish,  respublikaning 
xalqaro  turizmga  oid  imkoniyatlarim  ishga  solish  hamda  «Buyuk 
Ipak  yoii»ga  xos  boigan  qadimiy  an’analami  tiklashga  keng  yo‘l 
ochib  bermoqda.  Toshkent  shahridagi  « 0 ‘zekspomarkaz»da  «Xal­
qaro  turizm  ko‘rgazmasi  -   2016»  boiib  o‘tdi.  Ko‘rgazmada  jami 
855  ta  kompaniyalar  va  43  ta  davlatdan  kelgan  (Fransiya, 
Shveytsariya,  Ruminiya,  Chexiya,  Turkiya,  Isroil,  Italiya,  BAA, 
Eron,  Hindiston,  Xitoy,  Tailand,  Malayziya,  Singapur,  Rossiya, 
Ozarbayjon,  Qozog‘iston,  Turkmaniston,  Qirg‘iziston  va  boshqa 
davlatlar)  65  ta  xorijiy  kompaniyalar  ham  o‘z  xizmat  turlari  bilan 
ishtirok etdi.
Har yilgi  ko‘rgazmalarga yangi,  ta’lim,  tibbiyot va  geoturizm 
yo‘naIishlari  kiritilmoqda.  Ko‘rgazmaga  tashrif buyuruvchilar  soni 
o‘n uch ming nafardan oshib ketdi. Yarmarka turistlami qabul qilish 
va  ichki  turizm,  ekoturizm,  faol  va  sarguzashtli  turizm,  ekskursiya 
va sog‘lomlashtirish turizmi, turistik ma’muriyatlar va milliy ofislar, 
turistik  agentliklar  va  turoperatorlar,  otellar,  sanatoriya-kurort 
majmualari,  dam  olish  maskanlari,  havo  yo‘llari  va  yo‘lovchi 
tashuvchilar,  uyushmalar,  ta’lim  muassasalari,  muzeylar,  teatrlar, 
transport va sug‘urta kompaniyalari,  onlayn-bronlashtirish  tizimlari 
kabi  keng  qamrovga  ega  ekspozitsiyalami  o‘zida  birlashtiradi. 
Shuningdek,  xalqaro  turistik  yarmarka  yakunlariga  ko‘ra,  yilning 
«Eng yaxshi  turistik yo‘nalishi»,  «Eng yaxshi  turistik kompaniya», 
«Eng yaxshi turistik imkoniyatlar».  «Eng yaxshi ko‘rgazma stendi», 
« 0 ‘zbekiston  hududlari  ichida  eng  yaxshi  taqdimot»,  «Eng  yaxshi 
hudud  stendi»,  «Eng  yaxshi  mehmonxona  taqdimoti»  kabi  nomi- 
natsiyalar bo'yicha g‘oliblar aniqlanib,  diplom va esdalik sovg‘alari 
topshiriiadi.
Bundan tashqari, yarmarkaning ta’lim turizmiga bag‘ishlangan 
yangi  boTimi  boshqa  mavzuga  oid  yo‘nalishlar  ichida  o‘z  bilimini 
yanada  oshirishga  intiluvchi  yosh  avlod  vakillari  orasida  katta 
qiziqish  uyg‘otmoqda.  Unda  respublikamizda  ushbu  sohaga 
kadrlami yetishtirib berayotgan yetakchi oliy va o‘rta maxsus o‘quv 
yurtlari  -   Toshkent  davlat  iqtisodiyot  universiteti,  Samarqand
326

---

iqtisodiyot  va  servis  instituti,  Singapur  menejmentni  rivojiantirish 
instituti,  poytaxtdagi  kasb-hunar  kollejlari,  “Turizm  sohasida 
malaka  oshirish  va  qayta  tayyorlash  respublika  markazi”  Davlat 
unitar  korxonasi  vakil lari  ishtirok  etib,  sayyohlik  sohasida  milliy 
kadrlami  tayyorlash  tizimi  bilan  yaqindan  tanishtirdilar.  Yarmarka 
o‘tkaziladigan kunlarda turizm muammolariga bag‘ishlangan anana- 
viy xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya va seminarlar o‘tkaziladi.