Samarqand iqtisodiyot va servis instituti raxmatulla xaitboyev ekologik turizm

O‘zbekistonning suv omborlari. 
Hozirgi vaqtda respublikada 
55 suv ombori ishlab turibdi. Ularning to‘liq loyiha hajmi 18,8 
km
3
, foydalisi – 14,8 km
3
dan iborat. Eng yiriklari: Tuyamo‘yin, 
Chorvoq, Tudako‘l, Kattaqo‘rg‘on suv omborlari hisoblanadi. 
Ular daryo suv oqimlarini, kutilmagan kuchli yog‘ingarchilikdan 
hosil bo‘lgan suvlarni yil davomida boshqarib turish, ekinlarni 
sug‘orish davrida foydalanish, favqulodda suv toshqinlarini oldini 
olish uchun qurilgan. Respublikamizning suv omborlari bilan 
bog‘liq muammolar ancha to‘planib qolgan. Vaqt o‘tishi bilan bu 
muammolar o‘z yechimini topib boradi.
7-jadval
O‘zbekistonning eng muhim suv omborlari
Suv omborlari
Qaysi daryoda 
qurilgan
Ishga tush-
gan yili
Maydo-
ni, km
3
Suv 
sig‘imi
3
Eng chuqur 
joyi, m
Tuyamo‘yin
Amudaryo
1976
630
7800
40
Chorvoq
Chirchiq
1969
40
2000
162
Kattaqo‘rg‘on
Zarafshon
1941
83,5
1080
28
Janubiy Surxon Surxondaryo
1962
65
800
27
Andijon
Qoradaryo
1978
60
1750
115
Chimqo‘rg‘on
Qashqadaryo
1963
49,2
6500
30
Quyimozor
Zarafshon
1959
16,2
260
40
Pachkamar
G‘uzordaryo
1970
13,8
280
62
Karkidon
Isfayramsoy
1963
9,2
218
23
Uchqizil
Surxondaryo
1962
10
160
40
Tolimarjon
Qarshi mag.k.
1964
22,3
941
40
Kosonsoy
Kosonsoy
1955
5,5
165
57
Tuyabo‘g‘iz
Ohangaron
1960
18,5
250
31,5
Ohangaron
Ohangaron
-
-
100
66

---

162
163
O‘zbekistonning daryolari.
Respublikada hammasi bo‘lib 17 
mingdan ko‘proq tabiiy ochiq suv oqimlari hisoblangan. Amudaryo 
havzasida ular 9,9, Sirdaryo havzasida – 4,9 va bu ikki daryo 
oralig‘ida – 2,9. Lekin, bular asosan katta bo‘lmagan soylar, suv 
oqimining uzunligi 10 km dan kam, asosan Amudaryo va Sirdaryo 
oralig‘ida ular qariyb butun yil davomida qurib yotgan daryolar, 
suv oqimining uzunligi har yili ham 10 km ga yetib bormaydi.
O‘zbekistonning ko‘llari. 
O‘zbekistonda ko‘llar soni 500 dan sal 
ko‘proq. Bu asosan kichik suv havzalari, maydoni 1 km
2
kamroq. 
Maydoni 10 km
2
dan ko‘proq ko‘llar – 32 ta. O‘zbekistonda eng 
katta ko‘llar tizimi – bu Aydar-Arnasoy, maydoni 3600 km
2
, 
hajmi esa 42 km
2
, hamma suv omborlari zaxirasidan ustin turadi.
Suv resurslarimiz tog‘lardan boshlanadi
O‘zbekistonda yer osti suvlari. 
O‘zbekiston hududida 95 
yerosti suvlari konlari ma’lum. Ularning umumiy zaxirasi 75580 
ming m
3
/sut miqdorida baholanadi, regional foydalanish zaxirasi 
– 63986 ming m
3
/sut, barqaror foydalanish zaxirasi – 23578 
ming m/sut. Chuchuk suv resurslari asosan Farg‘ona vodiysida 
– 34,5%, Toshkent viloyatida – 25,7%, Samarqandda –18%, 
Surxondaryoda – 9 %, Qashqadaryoda – 5,5% to‘plangan. Qolgan 
viloyatlarda umumiy chuchuk suv resurslari 7% ni tashkil etadi. 
O‘zbekistonda qaytim suvlar 
kollektor-zavurlar oqimi va tashlangan 
suvlar hisobiga shakllanadi. Suv resurslarini tashkil qilishdan ularning 
hissasi yuqori va shuning bilan birga jiddiy ifloslashtirish manbasi 
hisoblanadi. 1990–1999-yillar davrida respublika miqyosida qaytim 
suvlar yig‘indisining o‘rtacha hajmi yiliga 28 dan 33,5 km
3
o‘zgargan. 
Bu qaytgan suv oqimi hajmidan 13,5–15,5 km
3
yaqini Sirdaryo 
havzasida va 16–19 km
3
yaqini Amudaryo havzasida shakllangan.
• Qaytim suvlarning katta hajmi (50-51%) daryolarga, qolgan 
qismi, 33% ga yaqini pastliklarga oqib tushadi, shundan 16% 
qishloq xo‘jaligi ekinlarini sug‘orish uchun qayta ishlatiladi. 
• Qaytim suvlarining pastliklarga tashlanishi natijasida ko‘pgina 
irrigatsion-tashlandiq ko‘llar hosil bo‘lgan. Eng yiriklari – Arnasoy, 
Aydarko‘l, Dengizko‘l, Solenoe, Sudochi, Jiltirbas va boshqalar. 
Ushbu ko‘llardan qishloq xo‘jaligida unumli foydalanish 
masalalari davlat miqyosida ko‘rib chiqilmoqda. Tabiatni 
muhofaza qilish nuqtayi nazaridan ham ushbu ko‘llar hozircha 
ko‘plab murakkab muammolarni keltirib chiqarmoqda. Eng jiddiy 
muammo Aydarko‘l-Arnasoy tizimi ko‘llari bilan bog‘liq bo‘lib, 
suvning yildan-yilga ko‘payib borishi natijasida hozirga kelib 600 
ming ga yerlar suv ostida qoldi. Ekologik jihatdan yana ham 
jiddiyroq muammo shundan iboratki, bu ko‘llar tizimining pastki 
qatlamlarida juda katta tuz konlari joylashgan.