Samarqand iqtisodiyot va servis instituti raxmatulla xaitboyev ekologik turizm

III. XXI asr – global miqyosda ekoturizmning rivojlanish davri.
2001-yilda Rossiyada ekoturizm assotsiatsiyasi tashkil etildi. 
2002-yil BMTning atrof-muhit dasturi (YUNEP) va Butunjahon 
turistik tashkilotining (BTT) tashabbusi bilan “Xalqaro ekoturizm 
yili” deb e’lon qilindi. Ana shu tashkilotlar tashabbusi bilan 
ekoturizm yilida Kanada turistik komissiyasi hamda Kvebek 
shahrining turistik boshqarmasi homiyligida Butunjahon 
ekoturistik Sammiti 2002-yil 19–22-may kunlari bo‘lib o‘tdi. 
Unda 132 mamlakatdan davlat, nodavlat va xususiy sektordan 
mingdan oshiq vakillar ishtirok etdilar. Kvebek Sammiti 
ekoturizmni global miqyosida aks ettiruvchi hamda yangi turistik 
yo‘nalishni tubdan yangi yo‘sinda boshlash nuqtasi edi. U 2002-
yil avgust-sentabr oylarida o‘tkazilgan Butunjahon barqaror 
rivojlanish Sammitidagi tegishli turistik yo‘nalishdagi asosiy 
taktik va strategik vazifalarni yaqin o‘n yillikkacha aniqlab berdi. 
Sammitda qabul qilingan Deklaratsiya BMTga jo‘natildi.
Milliy, mintaqaviy va mahalliy organlarga Kvebek 
Deklaratsiyasi orqali tavsiya etilayotgan ko‘rsatmalar 19 ta bo‘lib, 
ular deyarli ekoturizmning barcha jabhalarini o‘z ichiga qamrab 
oladi. Deklaratsiyada Xususiy sektor namoyandalariga 14 ta 
banddan iborat bo‘lgan tavsiyanomalar taqdim etiladi. Ularning 
aksariyati xususiy kompaniyalar, turoperatorlar yoki tashkilotlarni 
ekoturizmni tashkil etish, uni boshqarish hamda ekologik 
xavfsizlikni ta’minlash uchun yo‘l-yo‘riq ko‘rsatib o‘tadi.
BMTning xalqaro ekoturizm yilini e’lon qilishi.
Ekoturizmni 
rejasiz, tabiatning qonuniyatlarini hisobga olmasdan ommaviy 
rivojlantirishdagi yuqorida qayd qilingan holatlar insoniyatni 
xalqaro miqyoslarda tashvish va noroziliklarga olib keldi. Natijada 
Butunjahon Turizm Tashkilotining (BTT) va “Yashil dunyo” 
ekologik tashkilotining samarali mehnatlari tufayli “XXI asrda 

---

26
27
turizmning barqaror rivojlanishi Konsepsiyasi” (Agenda 21 for 
travel and tourizm industry) ishlab chiqildi.
«Turizm va sayohatlarning industriyasi uchun XXI asr Kun 
tartibi» Konsepsiyasi “Har tomonlama harakatlar Dasturi”, 
“Atrof-muhit va rivojlanish” (UNCED) tashkilotining 182 
ta davlatlarning boshliqlari qatnashgan Birlashgan Millatlar 
Tashkilotining xalqaro konferensiyasida 14-iyun 1992-yilda Rio-
de-Janeyro shahrida qabul qilindi.
Insoniyat oldida turgan ekologik inqirozning oldini olish 
bo‘yicha qabul qilingan bu muhim hujjatni jahondagi davlatlar o‘z 
imkoniyatlari darajalarida ishlab chiqdilar va ekologik inqirozning 
oldini olishning eng maqbul usullaridan biri ekoturizmni 
rivojlantirish degan xulosalarga to‘xtaldi. Natijada sayyoraning 
tabiiy muhitini saqlab qolish va muhofaza qilishga bag‘ishlangan 
tadqiqotlar xalqaro miqyosda kuchayib bordi. Ushbu yo‘nalishda 
birgina 1999-yilda 400 dan ortiq ilmiy maqolalar xalqaro miqyosda 
tan olingan nashriyotlarda chop qilindi.
Insoniyat oldidagi global ekologik muammolarning yechim-
laridan eng maqbul yo‘llaridan biri ekoturizmni rivojlantirish 
ekanligini xulosa qilgan BMT 2002-yilni «Xalqaro ekoturizm» yili 
deb e’lon qildi. Hozirga kelib ekoturizm xalqaro hamjamiyatda 
sayyoramiz tabiatini saqlash va muhofaza qilishda kutilgan va 
kutilayotgan natijalarni bermoqda. Shu o‘rinda O‘zbekiston 
Respublikasining tabiatni muhofaza qilish, ekologiya va tabiatdan 
oqilona foydalanish ishlarida xalqaro hamkorligini keltirish lozim.
Butunjahon Turizm Tashkilotining (BTT) va “Yashil dunyo” 
ekologik tashkilotining samarali mehnatlari tufayli “XXI asrda 
turizmning barqaror rivojlanishi Konsepsiyasi” (Agenda 21 for 
travel and tourizm industry), Turizm va sayohatlarning industriyasi 
uchun XXI asr Kun tartibi» Konsepsiyasining “Har tomonlama 
harakatlar Dasturi”, “Atrof-muhit va rivojlanish” (UNCED) dasturi 
qabul qilingandan keyin O‘zbekiston Respublikasi tabiat muhofazasi 
yo‘nalishida o‘zining xalqaro hamkorlik strategiyasini ishlab chiqdi.
O‘zbekiston Respublikasining tabiiy resurslardan foydalanish 
va atrof-muhitni muhofaza qilishda xalqaro hamkorligi yildan-
yilga faollashib bormoqda. Bu hamkorlik mamlakatimizning 
milliy vazifalari va istiqbolda rivojlanish masalalari bilan 
hamohangdir. Hozirga kelib O‘zbekiston Respublikasi biologik 
xilma-xillikni saqlash, iqlimning sayyoraviy o‘zgarib borishining 
oldini olish, ozon qatlami buzilishining oldini olish, betakror 
tabiiy mintaqalarning ekologik muvozanatini saqlab qolish, 
tabiat resurslaridan zamonaviy texnologiyalar asosida foydalanish 
bo‘yicha xalqaro hamkorlikda faol qatnashmoqda.
O‘zbekiston Respublikasi 1992-yildan boshlab BMTning teng 
huquqli a’zosi sifatida MDHning Xalqaro Ekologik Kengashi 
a’zosidir. Mamlakatimiz 1992-yilda BMTning Braziliya shahrida 
qabul qilingan “Atrof-muhit va rivojlanish” deklaratsiyasini, 
Turizm va sayohatlarning industriyasi uchun XXI asr Kun tartibi» 
dasturini qabul qildi va xalqaro miqyosda quvvatladi.
Hozirga kelib O‘zbekiston Respublikasi tabiat muhofazasi va 
tabiatdan foydalanishda 50 dan ziyod xalqaro shartnomalarda 
muvaffaqiyatli ishtirok etmoqda. Bizning davlatimiz atrof-muhit 
va tabiat muhofazasida tarixan muhim bo‘lgan quyidagi xalqaro 
hamkorliklarning tashabbuskori hisoblanadi:
• Ozon qatlamini muhofaza qilish bo‘yicha Vena konvensiyasi 
(1993-yil 18-may;
• Ozon qatlamini buzuvchi moddalar bo‘yicha Monreal 
bayonnomasi (1993-yil 18-may);
• Ozon qatlamini buzuvchi Monreal bayonnomasiga London 
tuzatmasi (1993-yil 1-may);
• Tabiiy muhitga zarar keltiruvchi har qanday harbiy va 
dushmanlik qiluvchi foydalanishni taqiq qiluvchi Konvensiya 
(1993-yil 26-may);
• BMTning iqlim o‘zgarishi bo‘yicha Konvensiyasi (1993-yil 
20-iyun), Kiota bayonnomasi (1999-yil);
• Qurg‘oqchilik va qurg‘oqchilik davom etayotgan davlatlarda 
qurg‘oqchilik bilan kurashish bo‘yicha Konvensiya (1995-yil 
31-avgust);

---

28
29
• Biologik xilma-xillik bo‘yicha Konvensiya (1996-yil 6-may);
• Xalqaro madaniy va tabiiy meroslarni saqlash bo‘yicha 
Konvensiya (1995-yil 22-dekabr);
• Butunlay yo‘qotilish xavfiga tushgan yovvoyi flora va 
faunaning xalqaro savdosiga qarshi Konvensiya (1997-yil 1-iyul);
• Yovvoyi qushlar migratsiyasi va ularni muhofaza qilish 
bo‘yicha Konvensiya (1998-yil 1-may) va boshq.