Samarqand iqtisodiyot va servis instituti marketing kafedrasi

3-mavzu: В2В bozorida iste’molchi xulq atvori
Reja:
3.1. В2В bozorida iste’molchilar tuzilmasi
3.2. В2В bozorida iste’molchilar xulq atvoriga ta’sir qiluvchi omillar.
3.3. Xarid to’g’risidagi qarorlar. Iste’molchilar xatti-harakati


3.1. В2В bozorida iste’molchilar tuzilmasi

Iste’molchi xulq-atvorini o’rganish faqat tijorat korxonalariga emas, balki davlat miqyosida xam katta axamiyatga egadir. Korxona raxbarlari o’z rivojlanish strategiyalarini rivojlantirishlari uchun iste’molchi xulq-atvorini bilishlari zarurdir. Jumladan, muxim vazifalardan biri korxona tomonidan ishlab chiqarilgan tovar va xizmatlar birinchi navbatda yo’naltiriladigan segmentlar (iste’molchilar guruxi) aniqlanishi lozim.

Iste’molchi xulq-atvori - maxsulotlar, xizmatlarni olish, iste’mol qilish va ulardan foydalanishga bevosita yo’naltirilgan faoliyat xisoblanadi. Bu faoliyatga maxsulotlar, xizmatlarni olish, iste’mol qilish va ulardan foydalanishdan oldin va keyin yuzaga keluvchi qarorlarni qabul qilish jarayonlari xam kiradi.
Iste’molchi xulq-atvorini iste’molchiga ta’sir etish, yangi tadqiqotlar olib borish, madaniyatlararo istiqbolni belgilash kabi ketma-ketlikda o’rganish mumkin.
Iste’molchini xabardor qilish, aldash va boshqasuiste’mol qilishlarni, boshqaamal qiluvchi sud ximoyasini qo’llashni xamda kompensasiya olish imkoniyatini ko’zda tutadi. Iste’molchining xayotida foydali bulishi mumkin bo’lgan axborot dasturlari, motivasiya va xulq-atvor buyicha ilmiy tadqiqotlarga asoslanishi lozim. xar qanday iste’molchining bir necha variantdan anglab yetilgan va erkin tanlash xuquqi erkin tadbirkorlik iqtisodiyotining asosi xisoblanadi. Ushbu xuquq biznesdagi suiste’mol qilishlar natijasida buzilganda, xukumat monopoliyalar xuquqini cheklashi va adolatsiz savdodagi ko’zbo’yamachiliklarni oldini olishi lozim.
Iste’molchilar xuquqini ximoya qilish to’g’risidagi qonunlar ko’pincha ushbu qonunlarni ishlab chiquvchi xuquqshunoslarning uncha katta bo’lmagan guruxining fikr-muloxazalariga asoslanadi. Natijada ushbu qonunlar faqatgina samarasiz bo’lmay, balki ishlab chiqarish soxasi uchun zararli bulishi mumkin. Iste’molchilar xuquqini ximoya qilish to’g’risidagi qonunlarni ishlab chiqishda ko’proq ilmiy izlanishlarga e’tibor berilsa, iste’molchilarning ximoyalanishini yanada oshishiga erishiladi.
Yaqin kunlargacha iste’molchini o’rganish buyicha tadqiqotlar marketing manfaatlari yo’lida o’tkazilar va pozitivizm paradigmasi ko’rinishini olar edi. Bunda qonunlar va xulosalarni umumlashtirish uchun qo’pol empirik, ya’ni amaliyotda tekshirib ko’riladigan metodlar qo’llanilar edi. xozirgi kunda pozitivizm mazmuni turli metod va maqsadlarni o’z ichiga oluvchi tadqiqot shakli, ya’ni postmodern bilan to’ldirilmoqda. Pozitivizm - falsafiy oqim bo’lib, dunyoni bilib bo’lmasligi to’g’risidagi pospulatga asoslangan falsafiy oqim xisoblanadi. Amaliyotda ko’pincha «modern» (zamonaviylik) va «postmodern» (zamonaviylikdan keyin) tushunchalari asosan san’atdagi turli oqimlari sifatida qaraladi. Shu bilan bir qatorda ushbu tushunchaning siyosiy, iqtisodiy, marketing va boshqamoxiyatlari e’tiborga olinmaydi. Modernizmning moxiyati mafko’ra, iqtisodiyot va bozor g’oyalarining umumlashuvidan iboratdir. Postmodern nazariyalari XX asrning 60-70 yillarida modernizmning yumshoq g’oyalarini birlashuviga intiluvchi totalitar tuzumlarning tanazzulga yuz to’tishiga javob sifatida yuzaga keldi. Postmodern tarafdorlari barcha uchun yagona g’oyaning mavjud bulishini inkor etadilar. Barcha muammolarga keng e’tibor berilishini xamda barcha vazifalarni xal etishga individual yondoshuvni talab qilinishini, bu oqimning ijobiy tomoni sifatida qarash mumkin.
Barcha mamlakatlarda va barcha qit’alarda insonlarda iqtisodiy rivojlanish va yanada mustaqil bo’lishga intilish kuzatilmoqda. Sof daromadlarning oshib borishi bilan turmushning o’sib boruvchi standarti tovarlarni xarid qilishdagi ustuvor rag’batlantirishga aylanib bormoqda. Sinchkov tadbirkorlar xamma joylarda xam o’zlarining kelgusi iste’molchilarini bilishlari va ushbu iste’molchilarning extiyojlarini ularning madaniy xususiyatlarini e’tiborga olgan xolda qondirish orqali foyda olish mumkinligiga iqror bo’lmoqdalar. Masalan, «Xuoli-28» («Power 28» nomli kir yuvish vositasining xitoycha nomlanishi) zamonaviy Xitoydagi modali atama bo’lib xisoblanadi. Bu kir yuvish vositasi darxol Xitoyda mashxurlikka ega bo’ldi. Televizion, radio va gazeta reklamasi yordamida uni sotish xajmi 10 baravar oshdi va katta miqdorda foyda keltirdi. Yoqimli xidga ega bo’lgan (yer tut, tarvuz, shokolad va boshqalar) bolalar poyafzalini Chilining Santyago shaxrida joylashgan dunyodagi yagona zavod «Calzados Dolphitos» ishlab chiqaradi. Ushbu zavod 1986 yili ishga tushgan bo’lib, ushbu davrda sotish xajmi ikki baravardan oshib ketdi va bu maxsulotga bo’lgan talab taklifdan ancha yuqori turadi. «Procter & Gamble» kompaniyasi Mustaqil Davlatlar xamdo’stligi mamlakatlari bozorini bitta idishda xam balzam, xam qazg’oqga qarshi vositalari bo’lgan shampunlar kabi maxsulotlarni taklif etish orqali egallab olgan.
Korxonalarning muxim vazifalaridan biri bo’lib, marketing strategiyasiga iste’molchini o’rganishni ketma-ket tadbiq etish xisoblanadi. Iste’molchini tushunishda qo’yidagi to’rtta tushuncha asos bo’lib xisoblanadi:

1. 
   iste’molchi - xo’jayin;
   
2. 
   biznesda muvaffaqiyatga erishish uchun iste’molchi motivasiyasini va uning xulq-atvorini tushunish lozim;
   
3. 
   iste’molchi xulq-atvori tashqi ta’sir ostida bo’ladi;
   
4. 
   iste’molchi bilan ishlashda ijtimoiy qonunchilikka va axloqiy sezgirlikka rioya qilish zarurdir.
   

Iste’molchi xulq-atvorini va motivasiyasini tushunish xamda ularni tovarlarni ishlab chiqishda va bozorga siljitish buyicha chora tadbirlarda e’tiborga olish raqobatli muxit sharoitida yashab qolishning absolyut zaruriyati xisoblanadi.
Iste’molchi tovarlar va xizmatlar buyicha o’z tanlovida mustaqildir, biroq marketing agar taklif etilayotgan tovar yoki xizmatlar iste’molchining extiyojlari, zaruriyatlarini qondirishga mo’ljallangan bo’lsa, motivasiyaga xam, xulq-atvorga xam ta’sir etishi mumkin.
Tovar va xizmatlarning sotilishi talabning latent (yashirin, noaniq) ko’rinishida mavjud bo’lganligi sababli ta’minlanadi va iste’molchi qulay sharoitlarda tovar va xizmatlarni tanlashi mumkin yoki aksincha tanlamasligi mumkin. Marketingda latent (yashirin, noaniq) o’zgaruvchilar deb, odatda xisoblab bo’lmaydigan ko’rsatkichlarga aytiladi. Bunga zarurat asosidagi emas, balki xissiyotlar ta’sirida qabul qilingan xarid qilish to’g’risidagi asoslanmagan qarorlarni qabul qilish misol bo’la oladi. Bilvosita statistik metodlar bilan bunday xaridlar miqdorini prognoz qilish mumkin, lekin turli xil omillar ta’sirida (mamlakatdagi siyosiy xolatning o’zgarishi, quyosh faolligi yuqori bo’lgan kunlar, reklamaning ta’siri, oiladagi munosabat va boshqalar) real xaridlar soni prognoz qilinadigan xaridlar sonidan ancha farq qilishi mumkin.
Firmalarning muvaffaqiyati iste’molchilar bilan to’g’ridan-to’g’ri aloqalarni o’rnatishga xarakat qiluvchi raxbarlar, menejerlarning faolliligiga bog’liq bo’ladi. Bunga misol qilib Shimoliy Amerikadagi Honda North America kompaniyasi menejerlar komandasining tezkor va samarali faoliyatlarini keltirish mumkin. «Ford Tauras» markali avtomobillar bozorda ularning «Accord» nomli avtomobillarini siqib chiqarganda, ular o’z avtomobillarining pirovard iste’molchilari bilan ishlashga e’tibor berish orqali xolatni to’g’rilashga xarakat qilishdi.
Iste’molchilarning extiyojlari va zaruriyatlari xaqiqiy xisoblanib, foydali maxsulotlar va xizmatlarni taklif etish shubxasiz foyda keltiradi. Iste’molchilar tomonidan olinadigan foyda iqtisodiy tizimni jonlantiradi. Dunyoda mashxur bo’lgan marketing buyicha strateg Leo Bogart shunday deb ta’kidlagan edi: xar qanday maxsus (marketing) reklama kompaniyasining bozorga aniq maxsulot yoki firmani siljitishga yo’naltirishdan tashqari, xar bir iste’molchiga mo’ljallangan va doimo unda yo’q bo’lgan tovarlar va xizmatlar to’g’risida eslatib turuvchi minglab reklama murojaatnomalarining keng aralash samarasi xam mavjuddir. Shaxsiy motivasiya darajasida bu samara yanada ko’proq iste’mol qilishga, xarid qilishga, ya’ni mukammallikka intilish sifatida seziladi. Jamoa darajasida esa u mamlakat iqtisodiy tizimining asosi va qo’llab-kuvvatlovchi iqtisodiy mexanizmi xisoblanadi.
Amaliyotda esa ushbu qoidalardan chetlanishlar xam mavjud bo’ladi. Ishlab chiqarish va savdo soxasida ko’zbo’yamachiliklarning va aldashlarning keng quloch yoyishi konsyumerizm xarakatini yuzaga keltirdi xamda 1960 yilda AQSh da iste’molchilar xuquqini ximoya qilish to’g’risidagi qonunni qabul qilishga majbur qildi. Ushbu qonunning mazmuni qo’yidagilardan iboratdir:
xavfsiz bo’lish, ya’ni iste’molchi xayoti va salomatligiga xavfli bo’lgan tovarlar va xizmatlardan ximoyalanish xuquqi;
axborot olish xuquqi, ya’ni axborot bilan ta’minlangan tanlovni amalga oshirish uchun zarur bo’lgan ma’lumotlar bilan ta’minlash; yolg’on takliflar, ko’zbo’yamachiliklardan ximoya qilish;
tanlov erkinligi ya’ni raqobatli baxolar sharoitida turli xil tovarlar va xizmatlarni kafolatli tanlash;
ximoyalanish xuquqi, ya’ni iste’molchilarning manfaatlari to’liq va tushunilgan xolda bozorni tartibga solish buyicha davlat siyosatini ishlab chiqish va amalga oshirishda e’tiborga olinishi lozim xamda zararlarni adolatli qoplash kafolati;
toza va sof atrof-muxitdan foydalanish xuquqi;
axolining kambag’al qatlamlari va mayda millatlarning o’z manfaatlarini ximoya qilish xuquqi.
Ushbu xuquqlar mutloq va buzilmas xisoblanadi. Ko’zbo’yamachiliklar, past sifat, qonuniy shikoyatlarni e’tiborga olmaslik, atrof-muxitni ifloslantirish va boshqashunga o’xshash xarakatlar qonuniy xuquqlarni buzilishi deb qaraladi.
Konsyumerizm sifatli tovarlar va iste’molchiga e’tibor uchun ko’rashuvchi AQSh dagi ijtimoiy xarakat xisoblanadi. Ushbu xarakat XX asrning 50 - yillarining ikkinchi yarmida yuzaga kelgan va xozirgi kungacha amal qilib kelmoqda. Konsyumerizm xarakatining maqsad va vazifalari doimo kengaymoqda va o’zgarishga uchramoqda.
Iste’molchilar xuquqini ximoya qilish buyicha keng ko’lamli ishlarni olib borilishi natijasida milliy ongda siljishlar yuzaga keldi va bu xolat biznes, jamiyat va siyosatda qo’yiladigan axloqiy talablarning oshishiga olib keldi. Masalan, statistik ma’lumotlarga ko’ra alkogolizm va chekish bilan bog’liq bo’lgan kasalliklarning o’sishi natijasida afrikadan chiqqan amerikaliklar xayotining o’rtacha davomiyligi yildan-yilga kamayishi kuzatilgan. Ushbu ma’lumotlar matbuotda e’lon kilinganida, iste’molchilar jamiyati bunday xavfli tovarlarni sotishga qarshi chiqdilar. Parallel xolda tavakkalchiligi yuqori bo’lgan axoli guruxlari o’rtasida tushuntirish ishlari olib borildi. Natijada spirtli ichimliklar va tamaki maxsulotlari sotish xajmi ancha kamaydi. Jamoatchilik ta’siri ostida G. Heileman Brewing Co. kompaniyasi asosan afrikadan chiqqan amerikaliklar uchun yo’naltirilgan o’zining «Power Master» nomli solodli likyorini sotuvdan olib tashlashga majbur bo’ldi. Bundan keyin «qora» kvartallarda bozorning ushbu segmenti uchun mo’ljallangan mentolli sigaretlarni siljitish buyicha ishlab chiqaruvchi va sotuvchilarning barcha umidlari ro’yobga oshmasligi ayon bo’ldi.
Iste’molchini o’rganish tadqiqotlarning dinamik xolda rivojlanayotgan soxasi xisoblanadi. Iste’molchini o’rganish bilishning tizimli soxasi sifatida 1950 yillarning oxiri va 1960 yillarning boshida yuzaga kelgan. Bu davr ko’pchilik malakatlarda iqtisodiy yuksalish davri edi. Menejment tizimining va umuman iqtisodiyotning boshidan kechirgan keng qamrovli (global) o’zgarishlar, strategik marketing dasturlarini rivojlantirishga, jumladan iste’molchi xulq-atvorini o’rganishga e’tibor berishni kuchaytirishga sabab bo’ldi.
Zamonaviy xaridor maxsulotlarning savdo markasining ishlab chiqaruvchilarning baxolar va tovar yetkazib beruvchilarning ko’p miqdordagi soni bilan to’qnash kelmoqda. Bunday sharoitda iste’molchi qanday kilib o’z tanlovini amalga oshiradi.
Birinchi navbatda iste’molchi qaysi bir taklif maksimal qimmatdorlikka ega ekanligini aniqlashi lozim. Xaridor qimmatdorlikni maksimallashtirishga tovarlarni qidirish uchun qulay bo’lgan xarajatlar doirasida o’z bilimining cheklanganligi daromadlar darajasining cheklanganligi asosida erishadi. Iste’molchi tomonidan xis qilinadigan qimmatdorlik (qiymat) maxsulotning umumiy qimmatdorligi bilan uning umumiy xarajatlar orasidagi farq sifatida aniqlanadi. Xaridor uchun umumiy qimmatdorlik xaridorning maxsulot yoki xizmatni sotib olishda olish mumkin bo’lgan foydalarning yig’indisidir. Iste’molchilarning umumiy xarajatlari esa maxsulot yoki xizmatlarni olishda va ulardan foydalanishda xaridor tomonidan sarflanadigan xarajatlar summasi sifatida aniqlanadi.
Xaridorlar bundan tashqari qo’shimcha xizmatlar sharoitini xam ko’rib chiqishadi. Iste’molchilarning xarid buyicha qoniqish darajasi iste’molchining ko’tish natijalari sotib olingan maxsulotning real sifati orasidagi nisbat sifatida aniqlanadi. Iste’molchilarning extiyojlarini qondirish jarayonida bir qator muammolar xam yuzaga keladi. Iste’molchilar kompaniya faoliyatining biror elementi to’g’risida o’z qoniqish darajasini aniqlashda baxolashning boshqamezonlari yo’qligiga ishonch xosil qilishi kerak. Maxsulot qimmatdorligini yaratish zanjirining asoschisi Garvard universitetining olimi Maykl Forte xisoblanadi. xar qanday kompaniyaning biznesini turli xil faoliyatlarining murakkab sistemasi sifatida qarash mumkin (loyixalashtirish, ishlab chiqarish, bozorni o’rganish, tovarlarni yetkazib berish va sotishdan keyingi xizmatlarni ko’rsatish). qimmatdorliklarni yaratish zanjiri o’zaro bog’langan 9 ta strategik faoliyat to’rini o’z ichiga oladi. Zanjirning 5 ta zvenosi asosiy, qolganlari esa yordamchi rolini o’ynaydi. Kompaniyaning asosiy faoliyat turlariga qo’yidagilar kiradi:
1. Materiallarning ketma-ket keltirilishi (ichki logistika).
2. Materiallarni pirovard maxsulotlarga aylantirish (ishchi operasiyalari).
3. Pirovard maxsulotlarni tashish (tashqi logistika).
4. Marketingni amalga oshirish (marketing va sotish).
5. Sotishdan keyingi xizmat ko’rsatish (servis).
Yordamchi faoliyat turlarigi qo’yidagilar kiradi:
1. Xom ashyo materiallarini xarid qilish.
2. Texnologiyalarni rivojlantirish.
3. Inson resurslarini boshqarish.
4. Kompaniyaning infrastrukturasi.
Kompaniyaning infrastrukturasi o’z ichiga umumiy boshqarish, rejalashtirish, moliyalashtirish, buxgalteriya xisobi, yuridik qo’llab-quvvatlash, davlat muassasalari bilan munosabatlar va boshqalar kiradi. Kompaniyaning vazifasi yuqorida bayon etilgan zanjirning xar bir bug’inidagi xosil bo’ladagan xarajatlar va qiymatlarni taxlil qilish va kompaniyaning faoliyat samaradorligini oshirish yo’llarini qidirishdan iboratdir.
Bundan tashqari kompaniya o’z raqobatchilarning xarajatlari samaradorligini baxolashi va ularni o’z ko’rsatkichlari bilan taqqoslashi lozim. Biznes jarayonlarining xal qiluvchi yo’nalishlari bo’lib qo’yidagilar xisoblanadi:
1. Yangi maxsulotni sotish jarayoni. Bu jarayonga qisqa muddatlarga byudjet tomonidan belgilangan doiralarda yuqori sifatli maxsulotni tadbiq etish, konstruksiyalash va ishlab chiqarishni boshlashga qaratilgan barcha faoliyat kiradi.
2. Moddiy ishlab chiqarish zaxiralarini boshqarish jarayoni. Moddiy ishlab chiqarish zaxiralari, yarim fabrikatlar, pirovard maxsulotning boshqarish zarur bo’lgan jo’natmalarni taminlash va ombor xarajatlarini minimallashtirishga yo’naltirilgan barcha faoliyat turlari kiradi.
3. Buyurtma va pullarni ko’chirish jarayoni. Bu jarayonga buyurtmalarni olish, maxsulotni o’z vaqtida jo’natish, to’lovlarni nazarot qilishga yo’naltirilgan barcha faoliyat turlari kiradi.
4. Iste’molchilarga xizmat ko’rsatish jarayoni.
Kompaniyaning pirovard muvaffaqiyatiga erishish uchun raqobatlarning ustunliklarini izlash va topish distribyutorlar, iste’molchilar, tovar yetkazib beruvchilar tomonidan qiymatni yaratish zanjirini o’rganish lozim. Qattiq raqobat sharoitida ko’pchilik kompaniyalar ma’lum bir distribyutorlar va tovar yetkazib beruvchilar bilan doimiy asosda ishlar ekan, qiymatni iste’molchilarga berish va yaratish sistemasini shakllantiradi.
Xozirgi vaqtda kompaniyalar «Navbatdan ketib qolish» koeffisiyentiga katta etibor berishlari zarur (ularning iste’molchilarni yo’qotish darajasi). Buning uchun kompaniyalar bu koeffisiyentni kamaytirish uchun maxsus chora tadbirlarni amalga oshirishi kerak:
1. Kompaniya iste’molchilarni ushlab turish koeffisiyentini aniqlashi va o’zgartirishi lozim. Davriy nashr uchun (gazeta yoki jurnal ) o’quvchilarni ushlab turish ko’rsatkichi bo’lib, obunaning bir maromdagi tiraji xisoblanadi. Oliy o’quv yurtlari uchun esa 1-kursdan 2-kursga o’tgan talabalar soni yoki o’qishga kirgan abituriyenlar va bitiruvchilarning nisbati misol bo’la oladi.
2. Kompaniyalar iste’molchilarni yo’qotish sabablarini aniqlash kerak va ularni bartaraf qilishi kerak.
3. Iste’molchilarning ketishi bilan bog’liq bo’lgan foydaning kamayishini xisoblash lozim.
4. Kompaniya boshqarishda kamchiliklarni bartaraf qilish qiymatini aniqlash lozim.
Kompaniyaning maqsadi uning xodimlarining iste’molchilari bilan ijtimoiy aloqalarni mustaxkamlashdan iborat bo’ladi. Iste’molchi nomsiz bulishi mumkin, mijoz esa o’z nomiga ega bo’ladi. Iste’molchilar katta sigmentning bir qismi xisoblanadi.
Mijozlarga xizmat ko’rsatish esa yakka xolda amalga oshiriladi. Iste’molchiga erkin bo’lgan istalgan xodim xizmat ko’rsatishi mumkin, mijozlarga esa malakali, maxoratli xodimlar xizmat ko’rsatadi.
Qulay iste’molchi deb uzoq muddat davomida daromad keltiruvchi shaxs, savdo tashkiloti yoki kompaniyasi tushuniladi. Ko’pchilik kompaniyalar individual iste’molchining rentabelligini aniqlashga qodir emas. Kompaniyaning qiymatni yaratish buyicha imkoniyatlari qancha yuqori bo’lsa, foyda xam shuncha yuqori bo’ladi. Kompaniyaning xalqaro operasiyalari qanchalik samaradorliroq bo’lsa, uning raqobat ustunligi shuncha yuqori bo’ladi. Kompaniyalar o’z faoliyati davomida yetarli ravishdagi raqobat ustunligini yaratishadi. Muvaffaqiyatga erishgan kompaniyalar iste’molchilarga yuqori qimmatdorli maxsulotlarni taklif kiladi, takroriy xaridlarni ta’minlaydi va yuqori foydaga erishadi. Xaridorlar esa o’z navbatida yuqori sifatli maxsulotlar va yuqori xizmat ko’rsatish darajasini ko’tishadi.
Pirovard natijada marketing qulay iste’molchilarni jalb qilish va ushlab turish san’ati xisoblanadi. Zamonaviy menejerlar maxsulot sifatini yaxshilash va iste’molchilarga xizmat ko’rsatish darajasini oshirishni ustuvor yo’nalish sifatida qarashadi. Ko’pchilik Yaponiya kompaniyalari o’z muvaffaqiyatlariga maxsulotning yuqori sifati orqali erishishgan. Agar kompaniya yuqori foyda darajasini saqlab kolmoqchi bo’lsa, yoppasiga sifatni boshqarish sistemasini qabul qilishga majbur. Yoppasiga sifatni boshqarish barcha tashkiliy jarayonlar, maxsulotlar va servisning sifatini uzluksiz oshirishning umumiy tashkiliy usuli xisoblanadi. Kimyo bozorida raqobatchiga ega bo’lmagan tovarlarni ishlab chiqarishni rag’batlantirishga intilish kompaniyalarga yuqori sifatli maxsulot uchun mukofot berishni ko’zda tutadi.
Maxsulotlarning yuqori sifatiga erishish yuqori baxolarni ushlab turish va xarajatlarni kamaytirish orqali iste’molchilarning extiyojini yuqoriroq darajada qondirish imkonini beradi. Sifatli nazorat qilish buyicha Amerika jamiyatining butun dunyoda qabul qilingan sifatga bo’lgan ta’rifi qo’yidagicha:
Sifat - maxsulot yoki xizmatning xossalari va tavsifnomalari yig’indisi bo’lib ifoda etilgan yoki ko’zda tutilayotgan extiyojlarni qondira olish xususiyatiga asoslanadi.
Maxsulotlarning sifati va ishlab chiqarilishi bilan qiziqmaydigan marketing buyicha mutaxassislar firmalar uchun ortiqcha bo’g’in xisoblanadi.