Tovar bozorlarining tipologiyasi Ikkala gipoteza ham to‘g‘ri bo‘lgan hollarda tovar bozorlarining turli ustivor strategik maqsadlar va moliyaviy ehtiyojlarga mos keluvchi to‘rt guruhini ajratish mumkin.
“Sog‘in sigirlar” (sekin o‘sish-yuqori ulush): bozor ulushini qo‘lda tutib turish uchun talab qilinadigan miqdordan ko‘proq mablag‘ keltirishi mumkin bo‘lgan tovarlar. Ular diversifikatsiya yoki tadqiqotlarni rivojlantirishga mo‘ljallangan moliyaviy mablag‘larning manbalari hisoblanadi. Bu yerda ustivor strategik maqsad “hosilni yig‘ib olish”dan iborat bo‘ladi.
“Itlar” (sekin o‘sish-kichik ulush): bozordagi eng ko‘ngilsiz pozitsiya. Odatda harajatlar jihatdan yomon ahvolda bo‘ladilar va shuning uchun bozor ulushining ko‘payish ehtimoli kam bo‘ladi, buning ustiga bozordagi kurash asosan yakunlangan bo‘ladi. Odatda bunday tovarlarning saqlab turilishi katta moliyaviy sarf-harajatlarga olib kelib, ahvolning yaxshilanish ehtimoli kam bo‘ladi. Bu holatdagi ustivor strategiya qayta investitsiyalash va kamharajatlikdir.
“So‘roq belgilari”(tezkor o‘sish-kichik ulush): bu guruhdagi tovarlar o‘sishni qo‘llab-quvvatlash uchun katta mablag‘lar talab qiladi. Ularning ahvoli peshqadamga qaraganda unchalik yaxshi bo‘lmasa ham, ularda ma’lum darajada muvaffaqiyat qozonish ehtimoli bor, chunki bozor hali kengayib bormoqda. Bu tovarlarga moliyaviy yordam ko‘rsatib turilmasa, ular hayot sikli bo‘ylab harakatlanish davomida “itlar”ga aylanib boradi. Shuning uchun bu yerda muqobil variant bor: bozor ulushini oshirish yokii qayta investitsiyalash.
“Yulduzlar” (tezkor o‘sish-yuqori ulush): tezkor o‘sib borayotgan bozordagi peshqadam tovarlar. Bu tovarlar ham o‘sishni qo‘llab-quvvatlash uchun katta mablag‘larni talab qiladi. ammo bunday tovarlar raqobatbardosh bo‘lganligi tufayli katta daromad keltiradi; bozor yetilib borgan sari avvalgi “sog‘in sigirlar”ning o‘rnini egallaydi.
Punktir chiziqlar - ushbu ob’ektlarning harajatlarini anglatadi.
To‘g‘ri chiziqlar - “sog‘in sigirlar” dan tushgan mablag‘larni taqsimlash yo‘nalishini belgilaydi.
Kelgusida BKG matritsasini qo‘llash ko‘lami bir muncha kengayadi. U bir tarmoqda raqobatda bo‘lgan firmalar mavqeini tahlil qilishda qo‘llana boshladi. Bundan tashqari, “yovvoyi mushuklar” guruhiga kiruvchi raqobatchilarni “so‘roq” yoki bo‘lmasa “murakkab go‘dak” tarzida ham ifodalash ko‘pgina chet el adabiyotida uchraydi. Ba’zi adabiyotlarda esa gorizontal o‘qlarning joylashuvi chapdan o‘ngga qarab o‘sib borish tartibida tasvirlanadi. Shu tufayli ushbu BKG matritsasining bir muncha takomillashgan tasvirda uchrashiga ijobiy yondashish kerak.
Demak, keltirilgan BKG matritsasi yordamida 2 vazifani hal etish mumkin:
1) bozordagi mavqe xususida qaror qabul qilish;
2) SXZ ni kegusida moliyaviy ta’minlash xususida axborot olish.
Shu bilan birga, BKG matritsasi foydalanishda ayrim kamchiliklar ham mavjud.
Jumladan, nobarqarorlikni nazarda tutish mumkinligi, har bir SXZ uchun mahsulot va texnologiyalarning hayotiy davrlarni hisobga olish qiyinligi. Demak, BKG matritsasi - agar kelgusida o‘sish sur’atlari ishonchli o‘lchov vositasi bo‘lsa va raqobatda bozor ulushiga asoslanib mavqeini aniqlash imkoni bulsada uni qo‘llash samarali hisoblanadi.
SXZ - tashqi muhit sharoitlariga moslashish, kelgusi bozor va talab ko‘lami o‘zgarishlarini inobatga olish va firma ravnaqi uchun samarali bo‘lgan strategiyani amalga oshiruvchi tayinli strategik vazifalarni hal etuvchi bo‘linma.
SXM - firma ichki muhitida barcha vakolot va mas’uliyat bilan ta’minlangan tashkiliy tuzilma.
Strategiyani amalga oshirish dastaklari o‘zaro bog‘langan va bir-birini to‘ldiruvchi yalpi tizim sifatida namoyon bo‘ladi. Strategik rejani aniqlashda uning maqsadi, uslubi, taktik o‘zgartirishlar, tadbirlar yetakchi o‘rin egallaydi. Shu nuqtai nazardan strategik rejalashtirish jarayonini keng ko‘lamda ko‘rib chiqamiz.
Strategiyani amalga oshirishda qo‘llaniladigan dastaklarni quyidagi tizimda ifodalash mumkin: tashkiliy konsepsiya, taktika, siyosat, tadbirlar, qoidalar va huquqiy asoslar.
Agar amaldagi va kelgusidagi raqobat o‘ta murakkabroq bo‘lsa, bu ikki o‘lchamli matritsada imkoni boricha nisbatan barqaror ko‘rsatkichlarni ifodalash zarurati vujudga keladi.
BKG usuli bo‘yicha tahlil qilish yagona portfel tarkibida mehmonxonaning o‘rnini aniqlash, istiqbolli strategiyalarni prognozlashga imkoniyat beradi. Tez o‘suvchi yo‘nalishlar investitsiyalarga ehtiyoj sezadi, sekin o‘suvchilari esa ortiqcha mablag‘larga ega bo‘ladi.
Mehmondo‘stlik sohasi maqsadli bozorini qamrab olish strategiyalarini ishlab chiqishda tadqiqot ob’ekti “Panorama Grad” mehmonxonasi misolida ko‘rib chiqamiz. Buning uchun mehmonxonaning xizmatlarining oxirgi uch yilda sotish hajmi va bozor ulushi haqidagi axborot kerak bo‘ladi. -jadvalda “Panorama Grad” mehmonxonasining 2016-2018 yillardagi xizmatlarni sotish hajmi va bozor ulushi haqidagi ma’lumot keltirilgan.
