Samarqand iqtisodiyot va servis instituti marketing kafedrasi

Boshqariladigan VMT. Boshqariladigan VMT ishlab chiqarish va taqsimlashning ketma-ketlikdagi bosqichlari qatori faoliyatini ularning bir kishiga tegishli ekanligi sababli emas, balki ishtirokchilardan birining hajmi va kuch-quvvati tufayli muvofiqlashtiradi. Yetakchi markali tovar ishlab chiqaruvi ushbu tovarning sotuvchilari bilan hamkorlik qilish va ular tomonidan qo‘llab-quvvatlanish imkoniyatiga ega.


Nazorat uchun savollar:

1. 
   Taqsimlash kanalning asosiy funksiyalarini sanab bering.
   
2. 
   Xalqaro marketingda taqsimlash kanalni strukturasini misol qilib keltiiring.
   
3. 
   Vertikal marketing tizimini tavsiflab bering.
   
4. 
   Taqsimlash kanalni darajasi deganda nimani tushunasiz?
   
5. 
   Vertikal marketing tizimi turlarini sanab bering.
   
6. 
   Gorizontal marketing tizimini tavsiflab bering.
   
7. 
   Shartnomaviy vertikal marketing tizimlaridan qaysilarini bilasiz?
   
8. 
   Qanday imtiyoz shakllari mavjud?
   
9. 
   Tovar harakatlanishining tabiati va maqsadlari qanday?
   
10. 
    Taqsimlash kanalida hamkorlik va ziddiyatlar deganda nima nazarda tutiladi?
    
11. 
    Tovar harakatlanishi qay tartibda amalga oshiriladi?
    

9-MAVZU. GLOBAL MARKETINGDA NARX SIYOSATI, XUSUSIYATLARI VA NARX SHAKLLANISHI (4 soat)


9.1-ma’ruza. Global marketingda narx siyosati mohiyati va xususiyatlari.
Reja:
1. Global marketingda narx shakllanishining o’ziga xos xususiyatlari
2. Tashqi savdoda narx shakllanishining asosiy shakllari.
3. Narx strategiyalarining turlari.


1. Global marketingda narx shakllanishining o’ziga xos xususiyatlari
Narx bozor kategoriyasi bo‘lib, tovarlar ayirboshlanganda yuz beradigan munosabatlarni anglatadi. Narx nazariy jihatdan olganda tovar qiymatining puldagi ifodasi, qiymatining bozordagi ko‘rinishidir. Narx bamisoli barometr kabi bozor xolatini ko‘rsatib turadi, narx pasayib ketsa, tovar bozori kasodlikka yo‘liqqan bo‘ladi, tovar nafsiz bo‘lib, uni boshqa tovar bilan almashtirish yoki uning sifatini tubdan yaxshilash zarurligi pul tarkibiga qo‘yiladi. Narx nimaga tegishli bo‘lishidan qat’iy nazar (tovar, xizmat) beshta asosiy funksiyani bajaradi:

1. 
   bozor muvozanatini ta’minlash funksiyasi
   
2. 
   hisob-kitob, ulchov funksiyasi
   
3. 
   iqtisodiy regulyator funksiyasi
   
4. 
   raqobat vositasi funksiyasi
   
5. 
   ijtimoiy himoya funksiyasi
   

Bozor iqtisodiyoti sharoitida narxning quyidagi turlari mavjud: demping narx; nufuzli narx; milliy narx; arzonlashtirilgan narx; jaxon narxi; yashirin narx; erkin narx; standart narx; kontrakt (ulgurji) narx; chakana narx; o‘zgaruvchan narx; limit narx; muvozanat narx.
Bozor narxining asosiy xususiyatlari ularning doimo o‘zgarib turish qobiliyatidir. Narxlar xech kachon sababsiz o‘zgarmaydi. Yuqori narxlar esa yuqori sifatli, yangi iste’mol kobiliyatiga ega bo‘lgan tovarlarga o‘rnatiladi. Narx darajasiga tovarning raqobatbardoshligi va bozordagi o‘rni bog‘liqdir.
Bozorda narx uchta gurux omil natijasida shakllanadi:
1.Talab omillari (bozorda o‘xshash tovarlar mavjudligi va ularga bo‘lgan narxlar, bozorga kirish, haridorlar daromadlari, haridorni talablari, talabga yo‘naltirilgan narx)
2.Harajat omillari (ishlab chiqarish harajatlari, marketing harajatlari, foyda).
3.Raqobat omillari (tarmoqdagi firmalar soni, aynan o‘xshash import tovarlari, raqobatchilar tovarlariga bo‘lgan narxni bilish.
Asosiy narxni belgilash uslubi quyidagilardan iborat:
- narxlashtirish masalasi qo‘yiladi,
- talabi aniqlanadi,
- harajatlari baxolanadi,
- raqobatchilar tovari va narx tahlil qilinadi,
- narxni shakllantirish uslubi tanlanadi,
- oxirgi natijaviy narx o‘rnatiladi.
Firma talab chizmasiga asoslanib, harajatlarning miqdorini belgilab, raqiblar narxlarini o‘rganib, o‘z mahsulotlariga narx belgilashga kirishadi. Bunda narx belgilashning turli usullaridan foydalanish mumkin.