Samarqand iqtisodiyot va servis instituti marketing kafedrasi

2. Global elektron tijoratning jadal rivojlanishi, elektron tijoratning qonunchilik asoslari
Elektron tijorat rivojlanishiga quyidagi to’siqlar xalaqit qilmoqda:

• 
  Global bozorga chiqish ko’p to’siqlarni o’tish bilan bog’liq (xar xil mamilakatlarda qonunchilik turli bo’lishi, til va ma’daniyat to’siqlari, internetga kirish chegaralari, mantiqiy muammolar va boshqalar);
  
• 
  Foydalanuvchi uchun web-texnologiyalar noqulayligi;
  
• 
  Kelishuv haqidagi ma’lumotlar oshkora bo’lish xavfi borligi;
  
• 
  Xaridor va sotuvchi orasida shaxsiy muloqotni talab qitlgan xolda elektron tijorat to’g’ri kelmaslik xolati, masalan, modadagi kiyimlar yoki murakkab mahsulotlar harid qilinganda;
  
• 
  Manfaatlar to’qnashuvi;
  
• 
  Internetning qoniqarsiz tezligi.
  

Nazorat va muhokama uchun savollar
1. Tabiiy bozor deganda nimani tushunasiz?
2. Bozor makoniga misollar keltiring.
3. Elektron tijoratning zarurati nimadan iborat?
4. Plastik kartochkalardan foydalanish imkoniyatlarini ko’rsating.
5. Yangi tovar va yangi bozorning globallashuvidagi o’rni.
6. Elektron tijorat bozorining to’rt turini ko’rsating?
13.2-ma’ruza. Global elektron tijoratni amalga oshirishdagi yondashuvlar
Reja:
1. Elektron tijorat bozorida xaridorlar xulq atvorini o’rganish.
2. Global miqyosda elektron tijorat o’sishi va strukturasi.


1. Elektron tijorat bozorida xaridorlar xulq atvorini o’rganish
Xalqaro reklama standartlarining chegaralari mavjud bo’lib, ular milliy nashriyotlarga moslashtirishni talab qiladi. Reklamani moslashtirish zaruratini yuzaga keltiruvchi omillar qatoriga quyidagilarni kiritish mumkin:
1. Huquqiy cheklovlar. Masalan, Fransiyada televideniyada ba’zi mahsulotlar reklamasi taqiqilangan, spirtli ichimliklar, tamaki mahsulotlari va dori-darmonlarni reklama qilish tartibga solib boriladi. Bundan tashqari, bolalar va o’smirlar uchun ba’zi bir reklama taqiqilari mavjud bo’lib, solishtirma reklama taqiqlanmagan bo’lsada, jiddiy to’siqlarga uchraydi.
2. Iqtisodiy muhit — turli mamlakatlarda eksportchining imidji va ommaviyligi turlichadir. Masalan, «..da ishlab chiqarilgan» iborasi hamma joyda ham bir narsani anglatmaydi, chunki xorijiy bozorlar iste’mol qobiliyatining turli darajada ekanligi bilan farqlanadi. Bundan tashqari, AQSh va Yaponiya kabi katta sig’imli bozorlar katta miqdorda mablag’lar sarflanishini talab qiladi. Bunga esa eksportchilarning aksari qismi qodir emasligi sababli, ular bozorning bir qisminigina egallab oladi, xolos.
3. Psixososial, madaniy muhit — tovar imidjini uch xil funksiya: utilitar (texnik tavsifnomalar), obrazli (tovarning «afsonaviy» qiymati, ishlab chiqaruvchi va iste’molchi ongidagi obrazlar) va ramziy (ijtimoiy qiymat, model va stereotiplar, assosiasiyalar va vositachi til) funksiyalar tashkil etadi. Tovarning turi, bozor holati va shu kabilarga bog’liq bo’lgan uchta funksiya kombinasiyasidan kelib chiqqan holda reklamaning asosi yaratiladi. Bir mamlakatdan ikkinchisiga, bir madaniyatdan boshqasiga o’tar ekan, iste’mol xususiyatlari, obrazli va ramziy tasavvuralrni hisobga olish uchun tovarni har safar turlicha joylashtirish lozim.
4. Milliy reklama agentliklarining reaksiyasi — bu, ayniqsa, gap rivojlangan mamlakatlar haqida borganda, ularning boshqalar tomonidan o’ylab chiqilgan reklama tadbirlarining oddiy bajaruvchilari qatoriga tushirib qo’yilishidir. Shu sababli reklama beruvchining markazlashtiruvchi va standarlashtiruvchi hatti-harakatlarini yirik ko’pmilliy agentlikka tegishli bo’lgan xalqaro tarmoq orqali, faqat hamkorlar o’rtasida muvofiqlik benuqson bo’lgan holda amalga oshirish maqsadga muvofiq.