Samarqand iqtisodiyot va servis instituti ekskursiya xizmatini tashkil qilish

Q izlarva o ‘g‘il bolalar do‘ppisi.
Oktabr to‘ntarishiga qadar o ‘smirlar ham salla o ‘rab yurish- 
gan. Keyinchalik esa sallani keksalar va namozxonlar o ‘raydigan 
bo‘lishdi. Yosh qizlar asosan do‘ppi kiyishgan. Qadimda do‘ppi 
o‘miga qalpoqcha kiyib, ustidan ro‘mol yoki dastoro'rashgan. Qal- 
poqchalar kulta yoxud kiyigich deb atalib, gardishi yumshoqroq 
matodan enli, peshonani siqib turadigan qilib tikilgan. Qadimgi 
qalpoqchalaming uchida uzun, to‘g‘ri burchakli mato bo‘lagi bi­
lan birga dumaloq shaklda ochiq joy qoldirilgan. K o‘pgina o ‘zbek 
qiz-juvonlari uning atrofini choklab-tikib, shu qopcha orasidan 
sochlarini o‘tkazib-tushirib qo‘yishgan. Xonlar saroyida yoxud 
boy-badavlat xonadonlarning ayollari asosan zar iplar bilan gul 
solingan kaltapo'shak kiyishi asrimiz boshlairigacha davom etib, 
keyinchalik gul tikilgan do‘ppilar kiyish rasm bo‘lgan.
244

---

Dastlab do‘ppilar konussimon va keng hoshiyali bo‘lgan, ulami 
salla ostidan kiyishgan. XX asming 20-yillaridan do‘ppi shakli 
o‘zgargan. Keyinchalik o'tkir uchli, konussimon, yarimsharsimon, 
dumaloq, to'rt qirrali do‘ppilar tikila boshlandi. Do‘ppilaming 
keng tarqalgani to'rt qirrali, bir oz konussimon shakldagisi hisob­
lanadi. Yorqin ranglar bilan bezatilgan do‘ppilar naqsh gullarining 
nozikligi va go‘zalligi bilan ajralib turgan. Bezaklaming ko‘plab 
kompozitsiyalari mavjud bo‘lib, ular avloddan-avlodga o‘tib, doi- 
miy ravishda yangilanib borgan.
XIX asr oxiri XX asr boshlarida Farg‘ona vodiysida do‘ppining 
bir nechta turlari mavjud boigan. 1940-1950-yillarda iroqi 
nusxa do‘ppilari turli rangdagi ipak bilan tikilgan bo‘lib, ularga 
gullar, qushlar va hayvonlar tasviri tushirilgan. Erkaklar bunday 
do‘ppilarni bayram va to‘ylarda kiyganlar, shuning uchun ham 
ulami «kuyov do‘ppi», «navro'z guli» deb ham atashgan.
12.6-rasm. Q izlar do‘ppisi.
Rivoyatga ko‘ra, do‘ppining tepa qismidagi to‘rtta gul erkaklar 
salomatligini to‘rt tomondan himoyalab turar ekan. Chetlaridagi o‘n 
olti gul esa do'ppi sohibi yoki sohibasining oilasi katta vaahil boMishi 
istagini bildirarkan. Oq matoga oppoq ipak bilan bezak berlishi erkak­
lar qalbi pokligi ramzi sanalgan. Shuning uchun ham o ‘zbek xalqi 
erkak kishining g ‘ururi va diyonati uning do‘ppisida deb bilishadi.
245

---

Keyinchalik ayollarning och kumushsimon rangdagi parchadan 
tikilgan to'rt qirrali do‘ppilarining yangi tipi paydo bo‘ldi, uning 
har bir bo‘lagida gullab turgan butoqcha tasviri tikilgan. Tosh- 
kent va Farg'ona vodiysida keng tarqalgan iroqi nusxa do'ppining 
naqsh mujassamoti rang-barang gulli novdalar, ular orasidagi ya- 
shil, ko‘k tusli qushcha (bulbullar) shaklidan iborat. Bunday shakl, 
ya'ni ochiq fori Farg‘ona, shuningdek, Toshkent an’analariga 
to‘g‘ri keladi.
Do‘ppilarda boshqa hayvonlar- tog‘ kiyigi, chayon, qoplonga 
o'xshash tasvirlar ham tikilgan. Do‘ppilarning naqsh kompozitsi- 
yalarida qator hollarda arab yozuvi kashtaga uyg‘unlashib ketgan. 
Dono so‘zlar, samimiy tilaklar va hayotiy iboralar do‘ppi kashta- 
sining mazmuni va ifodaviy nafosatini teranlashtirgan. Bu naqsh- 
yozuvlar bir vaqtning o ‘zida ko‘zlarni quvontirish hamda aqlni 
peshlash uchun xizmat qilgan.
12.7-rasm.