Samarqand iqtisodiyot va servis instituti ekskursiya xizmatini tashkil qilish

11.1. Ekologik resurslarning ekskursiyani tashkil
qilishdagi o ‘rni
Ekologik turizm o'tgan asming oxirlaridan boshlab jahon tu- 
rizmi industriyasiga asta-sekin kira boshladi. Butunjahon turizm 
tashkilotining m a’lumotlari bo‘yicha keyingi besh yilda ekologik 
turizmda turistlar oqimi tobora ko ‘payib borayotganligi haqida 
hisob-kitob natijalari keltirilgan. Ushbu turizm yo ‘nalishida janu- 
biy Yevropa, Janubiy - sharqiy Osiyo, kichik Osiyo, Xitoy va Af- 
rika qit’asidagi davlatlar oldingi o ‘rinlarda borishmoqda. Albatta, 
qayd qilingan geografik tabiiy manzillar betakror tabiat mintaqa- 
lar bo‘Iib, doimiy bahor va yoz iqlimiga ega boigan davlatlarning 
tabiatdagi biologik xilma-xillik resurslari, sharoitlari bu mintaqa- 
larda yil davomida turistlar oqimining ko‘payishini ta’minlaydi, 
imkoniyatlar yaratadi. Hozirgi kunga kelib jahonda ekologik tu­
rizm jadal suratlar bilan rivojlanib borayotgan turizmning tarmoq- 
laridan biriga aylandi.
0 ‘zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti I.A.Karimov 
ta ’kidlagandek «Go‘zal geografik va tabiiy sharoitlar Respub- 
likamiz hududida ekologik turizmni rivojlantirish uchun g‘oyat 
qulaydir. Bu borada mamlakatning tog‘li hududlarida joylashgan, 
zamonaviy jihozlangan sayyohlik majmualarida qishki va noyob 
sayyohlik dasturlari tashkil etilgan. Sayyohlikningyangi y o ‘nalishi
200

---

yirik qo‘riqxonalar va bog Mar hududida tashkil etilgan tabiatshu- 
noslik turizmi rivojlanmoqda»24.
Darbaqiqat, 0 ‘zbekistonda ekologik turizm rivojlanib borishi- 
ning у ana bir sababi turist o ‘zi qiziqqan tabiat va uning tabiiy sha- 
roiti, biologik resurslari bilan tanishibgina qolmasdan, bu tabiat 
bag‘rida dam oladi, tabiat go'zalligini chuqur his qiladi. Uning 
resurglarini avaylash xohish-istagi paydo boiadi. Respublika- 
mizning ekologik turizm salohiyatini hisobga olganimizda ekologik 
turizmni rivojlantirishning asosiy resurslari - 4 faslli tabiat mav- 
sumlari, o‘zining ekologik tizimlariga ega bo‘lgan 5 ta tabiiy land- 
shaft bio-xilma-xilliklarida endemik (faqat 0 ‘zbekiston tabiatida) 
turlarning mavjudligidan iborat. 0 ‘zbekistonning ekologik tu- 
rizmdagi resurslar salohiyatiga alohida to'xtalganimizda, quyidagi 
ekoturizm manbalarini keltirish, tavsifiash masalaga ravshanlik 
kiritadi.
O'zbekiston 3,8 mln. gektarga ega boMgan ovcbilik-baliqchilik 
yer maydonlariga ega, ulardan 1 mln. gektarini suv fondi tashkil 
etadi. Respublikamiz faunasi 97 turdagi o ‘txo‘r hayvonlar, 424 
turdagi qushlar, 58 turdagi sudralib yuruvchilar va 83 tur baliqlarga 
ega. Bulardan, 0 ‘zbekiston Respublikasi «Qizil kitobiga» o ‘txo‘r 
hayvonlarning 24 turi, qushlaming 48 turi, sudralib yuruvchilar- 
uing 10 turi, bafiqlaming 18 turi va 78 turdagi umurtqasizlar kiri- 
tilgan.
0 ‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi Botanika insti- 
tuti ma’lumotlari bo ‘yicha, O ‘zbekistonda hozirgi kunda 4148 tur 
o £simiiklar mavjud. Shulardan, 3000 turlari oliy, yow oyi o ‘suvchi 
o‘simliklar, ulardan 9 foizi endemiklardan iborat. 0 ‘zbekiston 
hududining muhofaza etilayotgan tabiiy hududlar tarkibida 2164 
km2 ni tashkil qilgan 10 ta davlat qo‘riqxonasi, 6061 km2 ni tash- 
ki! etgan 2 ta milliy bog‘ va noyob turlarga kiruvchi hayvonlarni 
ko‘paytirish respublika markaziy - «Jayron» ekomarkazi, 12186 
km2 maydonni tashkil etgan 17 ta davlat buyurtmaxonalari mavjud.
29 Экологический вестник. Ж. Тошкент, № 6, 2007.
201

---

Keltirilgan ma’lumotlarga qo‘shimcha qilib qayd qilish mumkinki, 
0 ‘zbekiston Markaziy Osiyoning o ‘rtasida, ekologik turizmning 
rivojlanishi uchun qulay transport, geografik hududlarida joylash­
gan. Ekspertlaming m a’lumotiga qaraganda ekoturizm sayyohlik 
bozorining 10-20 %ini qamrab olgan, o ‘sish sur’ati esa umumiy 
turizm industriyasining o ‘sish sur’atidan 2 - 3 marotaba oshib ket- 
di. Shuning uchun ham bugungi kunda ekologik turizmni rivojlan­
tirish asoslarini va ekologik resurs maskanlariga turistik marshrut- 
lar tuzishning uslubiy asoslarini ishlab chiqish zarur bo‘lnioqda.
0 ‘zbekistonlik ekolog olimlarning fikricha, - ekoturizm 
m a’rifiy-ma’naviy tushunchalar ostida ekoturisdarning ekzotik 
tabiiy hududlarga, ularning hayvonot va o‘simliklar dunyosiga, 
tabiiy hududlarning tarixiy yodgorliklariga, arxeologik topilma- 
lariga, geologiyasiga, paleontalogiya qoldiqlariga sayohatlari kabi 
tabiat bilan bog‘Iiq majmualar kiradi.
Ekoturizmning maqsadi - hozirgi va kelajak avlodlaming 
ekologik xavfsizligi va barqaror rivojlanishini ta ’minlash uchun 
tabiatdan turistik yo‘nalishda oqilona foydalanishdir. Ekoturizm­
ning maqsadini amalga oshirish uchun «O'zbekistonda ekologik 
turizmni rivojlantirish konsepsiyasi» da keltirilgan rejaviy dastumi 
keltirish kifoya qiladi. Bu konsepsiyada respublikamizda ekologik 
turizmni rivojlantirish uchun quyidagi vazifalami bajarish muhim- 
ligi alohida qayd qilingan:
• ekoturizm industriyasini shakllantirish uchun maxsus qo- 
nunlami ishlab chiqish va ularning huquqiy mexanizmini yaratish;
• ekoturistik fan, ta’lim va amaliyotning nazariy asoslarini 
ishlab chiqish;
• aholining ekologik ongi va madaniyatini ekoturizm orqali 
o ‘stirish;
• ekoturizm yo‘nalishidagi ta ’ lim va tarbiyani yo‘lga qo‘yish;
• ekoturizm bo'yicha mutaxassislami tayyorlash va qayta 
tayyorlash;
202

---

• ekoturistik obyektlami har tomonlama baholash va ular- 
tijjig kadastrini olib borish;
• ekoturizm monitoringi va istiqbolini olib borishni yo‘lga
qo‘yish;
• milliy davlat hududlarini ekoturizm bo‘yicha rayonJashtirish;
• davlatlaming va xalqaro jamiyatning ekoturizmga oid tak- 
tik reja va strategik dasturlar hamda tadbirlarini ishlab chiqish;
• biplogik xilma-xillikni saqlash.
Qayd qilingan vazifalami bajarishda quyidagi ekoturistik 
tamoyillami, ya’ni ekologik munosabatlami turizm orqali tartibga 
solishga yo‘naltirilgan qoidalarga qattiq, mas’uliyat bilan rioya 
qilish talab qilinadi:
• ekoturizmda tabiatni muhofaza qilish va barqaror rivojla- 
nish masalalarining ustuvorligi;
• ekoturizmning tarixiy, madaniy va boshqa turizm turlari bi­
lan bogManganligi;
• turizm va servis sohasi yo'nalishidagi barcha ta’lim muas- 
sasalarida ekoturistik o ‘quv kiritilishining maqsadga muvofiqligi;
• mahalliy aholining ekologik ongi va madaniyatini 
o ‘stirishda ekoturizmni jalb qilish zaruriyati;
• tabiatdan oqilona foydalanish va tabiatni muhofaza qilish- 
ning mazmunini ekoturistik marshrutlarda aks ettirish;
• davlat, jamiyat, mahalliy boshqaruv idoralarining ekologik 
turizmdan manfaatdorligi;
• ekoturizmda ekologik ijtimoiy-iqtisodiy manfaatdorlikning 
yagonaligi;
• ekoturizmda milliy g ‘urur va ifitixomi shakllantirishning 
zarurligi.
Qayd qilingan tamoyillarning 
bajarilishi 0 ‘zbekistonda 
ekologik turizmni jadal rivojlantirishning asoslarini ta’minlaydi.
Ekoturizmni rivojlantirish bo‘yicha « 0 ‘zbekistonda ekologik 
turizmni rivoj lantirish konsepsiyasi» qabul qilingan. Ushbu kon- 
sepsiyaning 
1.4. 
bandida - ekoturizmning ijtimoiy-iqtisodiy ma-
203

---

salalari yechimini topishi lozim boigan dolzarb masaialari qayd 
qilingan. Ular quyidagilar:
ekoturizm obyektlarida aholini ish bilan ta’minlash, ijtimoiy 
muhofaza qilish muammolarini ha! qilish;
ekoturizm qadamjoylarida kichik va o'rta biznesni rivojlanti­
rish orqali qo‘shimcha ish o‘rinIarini yaratish, turistik infiratuzil- 
malami hosil qilish;
ekoturizmning jahon talablariga javob beraoladigan moddiy- 
texnik, axborot-tahliliy bazasini yaratish xlzmat ko‘rsatish va ser- 
vis sohasini rivojlantirish;
ekoturizm maskanlarini elektr energiyasi va issiq suv bilan 
ta ’minlash maqsadida ekologik toza, qayta tiklanuvchi muqobil 
energiya qurilmalari yordamida foydalanishni keng yo'lga qo‘yish.