Samarqand iqtisodiyot va servis instituti bektemirov a., Omonov a. A., Xaydarov z. Sh., Niyozov z. D. Tijorat banklari aktiv va passivlarini

§
5.2. Tijorat banklarining likvidliligiga ta’sir etuvchi omillar 
Banklarda likvidlilikni boshqarishga ichki va tashqi omillar taʻsir qiladi.
Ichki omillarga quyidagilar kiradi:
1)
Bank aktivlarining sifati (bank kredit portfeli tarkibida riskli aktivlar va 
ularga hisoblangan toʻlovlarning oʻz vaqtida qaytarilishi); 

---

45 
2)
Jalb qilingan mablagʻlarning sifati (uzoq muddatli moliyaviy resurslar 
ulushining yuqoriligi); 
3)
Jalb qilingan mablagʻlar va riskli aktivlar oʻrtasida oʻzaro muvozanatning 
taʻminlanishi; 
4)
Bank boshqaruvini tashkil etilganligi va uning moliya bozordagi imidji. 
Banklarning likvidligini samarali boshqarishga uning kapitallashuv 
darajasining yuqori darajada taʻminlanganligi muhim hisoblanadi. Bank kapitali 
tarkibida ustav kapitali va qoʻshilgan kapital miqdori va sifatining yuqoriligi bank 
likvidligi taʻminlashda muhim moliyaviy manba sifatida xizmat qiladi. Bank 
kapitalining darajasi qanchalik yuqori boʻlsa uning likvidligini taʻminlanganligi 
shu darajada yuqori boʻladi. 
Bundan tashqari bank aktivlari (kredit portfeli)ning yuqori sifatga ega boʻlishi 
uning likvidligiga ijobiy taʻsir koʻrsatadi. Markaziy bankning 2015-yil 14-iyulda 
Oʻzbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 2696-son bilan roʻyxatga 
olingan ―Tijorat banklarida aktivlar sifatini tasniflash va aktivlar boʻyicha 
ehtimoliy yoʻqotishlarni qoplash uchun zahiralar shakllantirish hamda ulardan 
foydalanish tartibi toʻgʻrisidagi‖ Nizomiga muvofiq aktivlar beshta mezon asosida 
tasniflanadi. Xususan, bank aktivlari: 
1)
Standart aktivlar; 
2)
Substandart aktivlar; 
3)
Qoniqarsiz aktivlar; 
4)
Shubhali aktivlar; 
5)
Umidsiz aktivlarga tasniflanadi. 
Banklarning likvidligini boshqarishga taʻsir etuvchi tashqi omillar: 
1)
Mamlakatdagi iqtisodiy va siyosiy holat; 
2)
Banklararo va qimmatli qogʻozlar bozorining rivojlanganlik darajasi; 
3)
Markaziy bankning pul-kredit siyosati (asosan qayta moliyalash stavkasi, 
ochiq bozor siyosati va majburiy zahira stavkasi bevosita taʻsir qiladi); 
4)
Markaziy bank tomonidan samarali nazorat faoliyatini tashkil etilganligi. 

---

46 
Mamlakatdagi iqtisodiy va siyosiy holatning barqarorligi mahalliy va xorijiy 
jismoniy va yuridik shaxslar, investorlar va boshqa iqtisodiy hamkorlarning 
banklarga boʻlgan ishonchini mustahkamlashga bu esa oʻz navbatida likvidlilik 
holatiga ijobiy taʻsir koʻrsatadi. Bu siz banklar kuchli depozit bazasini 
shakllantirish va yuqori rentabellik koʻrsatkichlariga erishish imkoniyatiga ega 
boʻlmaydi.
Mamlakatda barqaror banklararo va qimmatli qogʻozlar bozorining faoliyat 
yuritishi banklarning likvid mablagʻlarga boʻlgan talabini zudlik bilan qondirish 
imkoniyatini beradi.
Banklarning likvidligini boshqarish ularning balansidagi qoldiqlari bilan 
chambarchas bogʻliqdir. Bank likvidligi taʻminlangan boʻlishi uchun bank vakillik 
hisobvaragʻida naqdsiz pullarga, kassada tegishli miqdorda naqd pullarga ega 
boʻlishi zarur. 
Oʻzbekiston Respublikasi tijorat banklarining likvidliligini taʻminlashga 
salbiy taʻsir koʻrsatayotgan omillar quyidagilardan iborat:
1. Tijorat banklarida transformatsiya riskining chuqurlashib ketganligi. 
Maʻlumki, transformatsiya riski tijorat banki aktivlarining joylashtirish 
muddati jalb qilingan resurslar muddatidan katta boʻlishi natijasida yuzaga keladi. 
Ushbu riskni qisqa muddat ichida bartaraf qilinmasligi bankda balanslashmagan 
likvidlilik muammosining chuqurlashishiga olib keladi. 
Qayd etish joizki, respublikamiz yirik tijorat banklarining barchasida 
transformatsiya riski mavjud. 
Biz quyida AT ―Agrobank‖da transformatsiya riski darajasiga baho beramiz 
(5.2.1-jadval).