Samarqand iqtisodiyot va servis instituti bektemirov a., Omonov a. A., Xaydarov z. Sh., Niyozov z. D. Tijorat banklari aktiv va passivlarini

9.4. 1-jadval 
Tijorat bankini aktiv usulda boshqarilayotgan qimmatli qogʻozlar portfelini 
shakli 
Qimmatli qogʻozni 
nomi 
Haqiqatdagi 
qimmatli qogʻozlar 
portfelidagi ulushi 
Bozor portfelidagi 
ulushi 
Aktiv
pozisiya 
1 
2 
3 
4 
S
1
0,30 
0,45 
- 0,15 

---

108 
S
2 
0,20 
0,25 
- 0,05 
S
3 
0,50 
0,30 
0,20 
Jami 
1,00 
1,00 
0,00 
Mazkur farqning yuzaga kelishini sababi shundaki, aktiv menedjer 
qimmatli qogʻozlar boʻyicha kutilayotgan risk va daromad toʻgʻrisidagi umumiy 
prognozga rozi emas. 
 
9.4. 1-rasm. Tijorat banki mablagʻlarini qimmatli qogʻozlarga joylashtirish 
Tijorat banki tomonidan jalb qilingan mablagʻlar va bank kapitalini qimmatli 
qogʻozlarga joylashtirishning ikki shakli mavjud (9.4.1-rasm): 
1. Strategik joylashtirish. 
2. Taktik joylashtirish. 
Tijorat 
banklari 
mablagʻlarini 
qimmatli 
qogʻozlarga 
strategik 
joylashtirishda kutilayotgan daromadni, dispersiya va kovariasiyani uzoq muddatli 
prognoz koʻrsatkichlaridan foydalaniladi. Mablagʻlarni qimmatli qogʻozlarga 
Resurslarni qimmatli qog
ʻ
ozlarga joylashtirish 
Taktik joylashtirish 
Strategik 
joylashtirish 
Uzoq muddatli 
prognozlash 
Qisqa muddatli 
prognozlash 
Kutilayotgan daromad
Dispersiya 
Kovariatsiya 

---

109 
taktik joylashtirishi esa, kutilayotgan daromadni, dispersiya va kovariasiyani qisqa 
muddatli prognoz koʻrsatkichlariga asoslanadi. 
Qisqacha xulosalar 
Tijorat banki investor sifatida qimmatli qogʻozlarni sotib oladi. Bank 
qimmatli qogʻozlarni ikki maqsadda sotib oladi: likvidliligini taʻminlash 
maqsadida; daromad olish maqsadida. 
Tijorat banklarini investitsion operatsiyalarini rivojlantirishda moliyaviy 
innovasiyalarga asosiy eʻtiborni qaratish lozim. Foiz stavkalarining sezilarli 
darajada tebranishi yangi moliyaviy mahsulotlarga boʻlgan talabning oʻzgarishiga 
bevosita va kuchli taʻsir qiluvchi muhim iqtisodiy omil hisoblanadi. 
Tijorat banklarini investitsion operatsiyalarini boshqarish prinsiplardan biri 
boʻlib, bank investitsiya portfelini diversifikatsiya qilish prinsipi hisoblanadi. 
Xalqaro bank amaliyotida tijorat banklarini yuqori likvidli qimmatli 
qogʻozlarga qilingan investitsiyalari, ularni joriy likvidliligini taʻminlash imkonini 
beradi. 
Yuqori likvidli qimmatli qogʻozlar sifatida, odatda, Hukumat tomonidan 
muomalaga chiqarilgan qimmatli qogʻozlar, Markaziy bankini qimmatli qogʻozlari 
va toʻlovi, Hukumat tomonidan kafolatlangan qimmatli qogʻozlar kiradi.
Respublikamiz tijorat banklarini investitsiya portfelida xorijiy valyutalarda 
emissiya qilingan qimmatli qogʻozlar mavjud emas. Banklarni investitsiya portfeli 
milliy valyuta-soʻmda emissiya qilingan qimmatli qogʻozlardan iborat. Bu esa, 
respublikamiz tijorat banklarini investitsiya portfelini moliyaviy risklarga 
taʻsirchanligini oshiradi. Bunda inflyatsiya va devalvatsiya taʻsirida banklarni 
qimmatli qogʻozlarga qilingan investitsiyalarini real qiymatini pasayish xavfi 
yuzaga keladi.