Samarqand iqtisodiyot va servis instituti bektemirov a., Omonov a. A., Xaydarov z. Sh., Niyozov z. D. Tijorat banklari aktiv va passivlarini

 
3.2.2-jadval 
Jalb qilingan depozitlarni muddati boʻyicha joylashtirish 
Aktiv 
Summa
Passiv 
Summa
Kassa
40 000 000,0 Muddasiz depozit 
40 000 000,0 
Kredit 
50 000 000,0 
Bank vakillik hisob 
varagʻi 
50 000 000,0 
Balans 
90 000000,0
90 000000,0 
TBAPBning fond usuli uzoq muddat davomida oʻzining ijobiy samarasini 
berdi, biroq:
 
–
moliya bozorlarida raqobatning kuchayishi va foiz stavkalarining 
beqarorligi;
 
–
banklarning tizimli toʻlov qobiliyatini yoʻqotishi;
 
–
bank omonatchilarining kelishilgan muddatidan ilgari depozitlarni talab 
qilishi;
 
–
boshqa fors-major holatlar TBAPBning fond usuli ahamiyatini yoʻqotishiga 
olib keldi. 
 
3.2.3-jadval 
Kredit va bankning “Nostro” vakillik hisobraqami qoldigʻining oʻzgarishi 
Aktiv 
Summa
Passiv 
Summa
Kredit 
40 000 000,0 Kassa 
40 000 000,0 
Kredit 
50 000 000,0 
Bank 
vakillik 
hisob 
varagʻi 
50 000 000,0 
Balans 
90 000000,0
90 000000,0 
TBAPBning dastlabki rivojlanish bosqichida ushbu usul keng qoʻllanilgan, 
keyinchalik esa aktivlar va passivlar oʻrtasidagi nomutanosiblik bilan bogʻliq 
muammolar yuzaga kelganda boshqarishning gep-tahlil usuli keng qoʻllanilgan. 
 

---

30 
Banklarning 
aktivlari 
va 
passivlarini 
boshqarishda 
gep-tahlilining 
qoʻllanilishida uning muddatli depozit mablagʻlari va riskka tortilgan aktivlari 
oʻrtasidagi farq darajasiga eʻtibor qaratiladi. Masalan, bankning 12 oyga jalb 
qilingan muddatli mablagʻlari 100,0 mln. soʻm, 12 oyga bergan kreditlari, yaʻni 
riskka tortilgan aktivlari esa 120,0 mln. soʻmni tashkil etiladi. Bu holatda, 
bankning aktivlari va passivlarini gep-tahlili asosida boshqarganda, bankning 20,0 
mln. soʻmlik majburiyatni bajarmaslik ehtimoli mavjudligi koʻrinib turibdi. 
Chunki, 20,0 mln. soʻm riskka tortilgan aktivlarning summasi muddatli mablagʻlar 
hisobidan emas, balki talab qilingan mablagʻlar hisobidan amalga oshirilgan. 
 
Buni quyidagi misolda batafsil koʻrib chiqamiz. Masalan, balansdagi 
muddatsiz depozit hisobidan 40 mln. soʻm kreditni yillik 14 foiz toʻlov asosida 
kreditga berdi, bankning marjasi (foydasi) 14 foizni tashkil etmoqda, chunki 
muddatsiz depozitni qabul qilish shartida foiz toʻlovi koʻzda tutilmagan. 
 
Albatta, ushbu operatsiya natijasida bank foydasi yuqori boʻlsa-da, 
muddatsiz depozit hisobidan berilgan kreditning risk darajasi ham yuqori boʻladi, 
chunki muddatsiz depozit sohibi kutilmagan paytda mablagʻni qaytarish talabi 
bilan bankka murojaat qilishi mumkin. Biroq riskli aktiv va muddatsiz depozit 
oʻrtasida muddatlari boʻyicha vujudga kelgan nomuvozanatlik gep-tahlili 
yordamida boshqariladi. Bu holat (gep-tahlili) da TBAPBning fondli usulida 
mavjud boʻlgan muammolardan tashqari quyidagi muammolar vujudga kelishi 
mumkin: