Samarqand iqtisodiyot va servis instituti bektemirov a., Omonov a. A., Xaydarov z. Sh., Niyozov z. D. Tijorat banklari aktiv va passivlarini

a) Tijorat banklari oddiy va imtiyozli aksiyalari bozor bahosining 
oʻzgarish omili. 
Tijorat banklari oddiy va imtiyozli aksiyalari bozor bahosini oʻsishi ularni 
sotish jarayonini tezlashtiradi va sotilish koeffitsiyentini yuqori darajasiga erishish 
imkoniyatini beradi. Buning natijasida, ustav kapitalini haqiqatda toʻlangan qismi 
oshadi. Aksincha, bank oddiy va imtiyozli aksiyalari bozor bahosini pasayishi 
ularni sotishdan olinadigan tushumlari miqdoriga va emissiyaviy daromadlari 
hajmiga salbiy taʻsir qiladi.
Shunisi xarakterliki, koʻpchilik rivojlanayotgan davlatlarda moliya bozori 
rivojlanmaganligi oqibatida oddiy va imtiyozli aksiyalar bozor bahosini aniqlash 
imkoniyati mavjud emas. Buning ustiga, banklarni moliyaviy barqarorligi va 
toʻlovga qobilligi toʻgʻrisida ishonchli maʻlumotlar mavjud emasligi investorlarda 
qimmatli qogʻozlarni sotib olishga boʻlgan ishonchning pasayishiga sabab boʻladi.
Rivojlanayotgan davlatlarda inflyatsiya darajasining yuqori ekanligi bank 
aksiyalari bozor bahosiga salbiy taʻsir qiluvchi asosiy omillardan biri hisoblanadi. 
Inflyatsiyani yuqori darajasi investorlar tomonidan bank aksiyalarini sotib olishga 
qilingan qoʻyilmalar va ulardan olinadigan daromadlarni real qiymatini 
pasayishiga olib keladi. Aksiyalar bozor bahosini oʻzgarishiga taʻsir qiluvchi 
asosiy omillardan yana biri milliy valyuta kursini xorijiy valyutaga nisbatan 
sezilarli darajada tebranishidir.
b) 
Aksiyadorlarni 
ustav 
kapitalini 
shakllantirish 
boʻyicha 
majburiyatlarini oʻz vaqtida bajarish omili. 
Bizga maʻlumki, asiyadorlik tijorat banklari ustav kapitali ikki qismdan 
iborat boʻladi: 1) ustav kapitalini eʻlon qilingan qismi; 2) ustav kapitalining 
haqiqatda toʻlangan qismi. 
Aksiyadorlarni maʻlum qismi ayrim hollarda oʻzlari ustav kapitalini 
shakllantirish yuzasidan olgan majburiyatlarini bajarishdan bosh tortadi yoki 
bajarish muddatini juda choʻzib yuboradilar. Buning natijasida ustav kapitalini 
shakllanishiga nisbatan salbiy taʻsir yuzaga keladi. Bu, oʻz navbatida, uni 
boshqarish jarayonini samaradorligini pasaytiradi.

---

137