Samarqand iqtisodiyot va servis instituti bektemirov a., Omonov a. A., Xaydarov z. Sh., Niyozov z. D. Tijorat banklari aktiv va passivlarini

II.
 
Muddati oʻtgan kreditlarning yoʻl qoʻyish mumkin boʻlgan chegaraviy 
darajasi: 
(Muddati oʻtgan kreditlar: Brutto kreditlar)x100% 
Ushbu koʻrsatkichning meʻyoriy darajasi 5 foizni tashkil etadi. Agar bu 
koʻrsatkich 5 foizdan oshsa, bank kredit portfelining sifati qoniqarsiz deb 
hisoblanadi. 
Shu sababli, Germaniya va Fransiya banklarida ushbu koʻrsatkich 5 foizga 
yetishi bilan uning 2,0-2,5% bankning balansidan oʻchiriladi. 
III.
 
Kreditlardan koʻrilgan zararlarni qoplashga moʻljallangan zahira 
ajratmalari darajasi: 
(ZAS : BAOʻS) x 100%
Bu yerda: 
ZAS – zahira ajratmalari summasi 
BAOʻS – bank aktivlarining oʻrtacha summasi 
Ushbu koʻrsatkichning yuqori meʻyoriy darajasi 1,0 foizni tashkil etadi. 
IV.
 
1 soʻmlik kredit qoʻyilmasiga toʻgʻri keladigan daromad darajasi: 
(KOFDS : KQS) x 100% 
Bu yerda: 
KOFDS – kreditlardan olingan foizli daromadlar summasi 
KQS – kredit qo‘yilmalari summasi. 
Xalqaro bank amaliyotida tijorat banklarining kredit emissiyasi darajasini 
baholashda kreditlarning yalpi ichki mahsulotga nisbatan darajasi koʻrsatkichidan 
keng foydalaniladi. Quyidagi rasm ma‘lumotlari orqali respublikamiz tijorat 
banklari kredit emissiyasining darajasiga baho beramiz (6.2.1-rasm): 

---

61 
6.2. 1-rasm. Oʻzbekiston Respublikasi tijorat banklari kreditlarining 
yalpi ichki mahsulotga nisbatan darajasi, foizda 
(www.cbu.uz). (2017-yil 36.5, 
2018-yil 41.1)
13
6.2.1-rasm 
maʻlumotlaridan 
koʻrish 
mumkinki, 
2013-2017-yillarda 
Oʻzbekiston Respublikasi tijorat banklari kreditlarining YaIMga nisbatan 
salmogʻining 14.7 bandga oʻsish tendensiyasi kuzatilgan. Bu esa, tijorat 
banklarining kredit emissiyasi koʻlamini tobora kengayib borayotganligidan 
dalolat beradi. 
2017-yilda tijorat banklari kreditlarining YaIMga nisbatan salmogʻining 
2016-yilga nisbatan keskin oshganligi 2017-yil sentabr oyida milliy valyutaning 
AQSH dollariga nisbatan almashuv kursining keskin pasayganligi natijasida 
dollardagi kreditlarni soʻmdagi qiymatini oshganligi bilan izohlanadi (valyuta 
siyosatini liberallashtirilishi munosabati bilan). 
Shunisi ahamiyatliki, tijorat banklarining kreditlash amaliyotini qoʻllab-
quvvatlashga qaratilgan davlat siyosati izchillik bilan amalga oshirilmoqda. 
Xususan, Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 12-sentabrdagi PQ-
3270-sonli ―Respublika bank tizimini yanada rivojlantirish va barqarorligini 
oshirishga doir chora-tadbirlar toʻgʻrisida‖gi qarorida tijorat banklarining kredit 
portfelini shakllantirish jarayonlariga vazirliklar va idoralarning, joylardagi davlat 
hokimiyati organlarining rahbarlarini aralashuviga yoʻl qoʻyilmasligi belgilab 
qoʻyilgan. 
13
ЎР МБ расмий сайти маълумотлари асосида (www.cbu.uz). 

---

62 
Shu oʻrinda qayd etish joizki, 2009-yilning sentabr oyidan boshlab 
Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy bankining majburiy zahira stavkalarini 
tabaqalashtirilishi tijorat banklarining kreditlash salohiyatini oshirishda muhim rol 
oʻynadi. 
Ta‘kidlash joizki, respublikamiz tijorat banklarining kapitallashish 
darajasining oshib borayotganligi, depozitlari miqdorining koʻpayayotganligi ular 
tomonidan berilayotgan kreditlar hajmining oshirishga imkon bermoqda (6.2.1-
jadval).