Samarqand Davlat Univesiteti Geografiya va Ekologiya fakultite

Manzil: Rossiya, Buryatiya Respublikasi, Irkutsk viloyati hududlai bilan tutash. Koordinatalari: 53 ° 43 "36.9" N 108 ° 27 "32.4" E

Ko'lning suv havzasi tektonik jarayonlar ta'siri ostida shakllangan. Baykal ko'li yaqinida vaqti-vaqti bilan zilzilalar bo'lib turadi termal buloqlar... Ko'lda hali ham tabiiy o'zgarishlar yuz bermoqda. U har yili 2 santimetr kenglikda o'sadi.

 . 

Baykal deyarli Osiyoning markazida, Moskva va Voronej, London va Edinburg kengliklari o’rtaligida joylashgan. Agar Yer yuzida ilk yaratilgan quyi saqlanib qolgan joylar bo’lsa, bu, avvalo, Baykal ko’lidir.

 Baykal Yer sharidagi ko’llar ichida marvarid donasiday ajralib turadi. U geologik jihatdan ko’hnaligi, ajoyib hayvonot va o’simliklar dunyosi, ulkan o’lchamlari, o’ta tiniq suvi va go’zal iqlimi bilan mashhurdir. Dunyodagi uch milliondan oshiq ko’llar ichida eng kattalaridan biri Baykaldir

Baykal ko'lining maydoni 31722 kvadrat kilometr, maksimal chuqurligi 1642 metr, o'rtacha 744. Suvning shaffofligi 40 metrga yetishi mumkin. Hajmi 23,6 ming kub kilometrni tashkil etadi. Baykal ko'li uzunligi 636 kilometr, eng katta kengligi 79,5 kilometr. Sohil chizig'i uzunligi ikki ming kilometrni tashkil etadi.

2.Baykal ko’lining geografik tasnifi

Tutilish maydoni 570 ming kvadrat kilometrni tashkil etadi.Ko’lga 336 ta daryo kelib quyiladi va undan Faqatgina Angara daryosi oqib chiqadi.

Baykal ko'lining suv yuzasi dengiz sathidan 456 balandlikda, eng past nuqtasi (maksimal chuqurlik joylashgan joyda) dengiz sathidan 1187 metr pastda joylashgan.

Baykal ko'li Osiyo qit'asining markaziy zonasida joylashgan. U Rossiyada, Buryatiya va Irkutsk viloyati burchagida joylashgan. Shakl janubi-g'arbdan shimoli-sharqqa qadar 620 kilometrga cho'zilgan ulkan yarim oyga o'xshaydi.

Kuzatish tarixiga ko'ra, Baykal ko'li hududida kuchli zilzilalar har ikki yilda bir marta sodir bo'ladi (kuchi 6-7 ball), har 10 yilda 8 balli, har 75 yilda 9 balli zilzilalar kuzatiladi. Eng oxirgi bunday hodisa 1905 yilda bo'lib, u Boloniya zilzilasi deb nomlangan. Shunda magnitudasi 8,3 ball, epitsentr markazida esa 11 ball bo'lgan.

Baykal Evrosiyo qit'asi bo'ylab, Osiyoning markazida joylashgan. Uning suv ombori bir vaqtning o'zida Rossiya Federatsiyasining ikkita viloyati - Buryatiya va Irkutsk viloyati maydonni egallaydi.

Foiz jihatidan, bu ko'rsatkich dunyodagi barcha toza suv havzalarida mavjud bo'lgan toza suv hajmining 19 foizini tashkil qiladi. Rossiya Federatsiyasining toza suv zaxirasini 80%ni tashkil etadi.

Ko’lda o’simliklarning 850, hayvonlarning esa 1400 turi mavjud. U yerdagi o’simliklarning 133, hayvonlarning esa 848 turi dunyoning boshqa joylarida uchramaydi. Ba'zi tirik organizmlar dunyoning boshqa hech bir ko’lida yo’q. Baykal ko’hna mavjudotlarning tabiat muzeyi deb atalishi ham bejiz emas. Bu yerga tub hayvonlar — endemikalar kelganiga besh million yildan oshgan. U yerdagi omul va nerpani hamma eshitgan bo’lsa kerak, ammo tirik tug’ladigan golomyanka balig’ini hamma ham bilavermaydi. Uning yog’i tarkibida foydali darmondorilar bor va bu darmondorilar azaldan tibbiyotda ishlatilib keladi.

Baykal dunyoda noyob ko'l hisoblanadi biologik xilma-xillik uning ko'l atrofida hayot shakllari - 1340 hayvon turi (745 endemik) va Yo'qolib ketish arafasida bo'lgan hayvonlarning 10 ga yaqin turi Baykal ko'li atrofidagi o'rmonlarda yashaydi.

Baykal ko’lining hayvonot dunyosi

Baykal ko’lining hayvonot dunyosi

Baykal ko'lida 2600 turdagi suvli hayvonlar yashaydi. Bundan tashqari, ularning taxminan yarmi faqat shu erda topiladi, ya'ni ular endemikdir. Tirik organizmlarning ko'pligi, suvdagi kislorodning ko'pligi bilan izohlanishi mumkin.

Flora va fauna   Baykalda, 96 avlodlar, 11 endemik oilalar va subfamilalar kiradi.. Tirik organizmlarning bunday ko'pligi Baykal suvining butun qalinligida kislorodning yuqori miqdori bilan izohlanadi. Mermitidae (28 tur), Polyetaeta qurtlari (4 tur), Lubomirskiidae gubkalari (14), Gregarinea gregarin, Isopoda qisqichbaqasimonlar (5) va Plecoptera buloqlari nematodalari orasida 100% endemizm kuzatiladi. Amfipod qisqichbaqasimonlarining deyarli barcha turlari va kichik turlari (350, 99 foizdan 349) va chayon baliqlari (32, 96 foizdan 31) ko'l uchun endemikdir. Turbellariya qurtlarining 90% (150 tadan 130) va qobiq qisqichbaqasimonlar (150 tadan 132 ta) endemikdir. Ko'plab baliqlar Baykal ko'li uchun odatiy hisoblanadi: 61 turdan 36 tasi (59%), 2 oila (13,3%) va 12 avlod (37,5%).

Sohil zonasida botqoqlarda, dashtlarda va o'rmon-dashtlarda, tog 'etaklarida va tog' o'rmonlarida, shuningdek, tog 'chodirlari va tundraning o'rtasida yashovchi sutemizuvchilarning 50 ga yaqin turlari orasida eng tipik yovvoyi tabiat mavjud. shimoliy bu'g'u, maral, elk, mushk kiyiklari, yovvoyi cho'chqa, qo'ng'ir ayiq, bo'ri, tulki, sambil (shu jumladan, mashhur Barguzin kichik turlari), ermine, Sibir yakkaxonlari, sincap, chipmunk, tarbagan marmot, otter va mushkrat. Baykal muhridagi yirik roukeries Ushkany orollarida joylashgan; bu hayvonning Baykal ko'lidagi umumiy soni hozirda 60-70 mingtani tashkil etadi

Baykal ko'lida qisqichbaqasimonlarning rivojlanishi eng noodatiy, ayniqsa amfipodalar bo'lib, ularda ko'lda 300 ga yaqin turlari mavjud (dunyoda ma'lum bo'lgan barcha gammaridlarning uchdan bir qismi!). Asosan, ular pastki qismida yashaydilar,

Shuningdek, Baykal faunasida ikkita sinfga mansub mollyuskalar mavjud - gastropodlar (150 tur) va bivalar (30 turdan ortiq)

Baykalning asosiy filtri - epishura

Ko'l suvlarida eng ko'p yashovchi bu qisqichbaqasimon Kopepoda - Baykal episkurasi. Gap shundaki, biz uchun manna donasining o'lchami 1,5 millimetrga teng "ulkan". Biroq, bu qisqichbaqasimonlar turining bu qisqichbaqasimoni Baykal zooplanktonining 96 foizini tashkil qiladi. Episkura Baykal ko'lining hayot aylanishida g'oyat muhim rol o'ynaydi. Ushbu qisqichbaqasimon planktonik suvo'tlarning asosiy iste'molchisi bo'lib, ko'l bakteriyalarini yaxshilab filtrlashga olib keladi. Epishurni Baykal ko'lining asosiy filtri desak mubolag'a bo'lmaydi. Mashhur olim, akademik G. Galazaning so'zlariga ko'ra (Baykal ko'li, 1979), "yil davomida bu turdagi barcha qisqichbaqasimonlar 500 dan 1 gacha filtrlanadi.

Baykal mollyuslari

Ma'lumki, Baykal ko'lida yuzdan ortiq mollyuskalar turlari yashaydi. Ular shilimshiq yoki qumli tuproqlarda, asosan, 15-20 metr chuqurlikda yashaydilar. Qisqichbaqasimonlar 20-30 metr chuqurlikda kam uchraydilar va 100-150 metr chuqurlikda kamdan-kam uchraydigan chig'anoqsimon baliq turlari mavjud.

Baykal baliqlari

56 turdagi baliq Baykalda yashaydi. Ularning aksariyati gobi - keng ustunli ("keng peshona", chunki ularni mahalliy deb atashadi). Ular Baykal ko'lida qadimgi shaklda, Anadir va Michigan buqalariga o'xshash tarzda rivojlangan, Baykalda ular 32 turdan iborat bo'lib, ularning 29 turi endemikdir. Buqalar, asosan, suvning barcha chuqurliklarini egallagan.

Marlin baliqlari - Marlinlar oilasiga (Istiorxoridae) mansub Rey-qanotli baliq turlarining vakillari. Bu baliq ovining mashhur sport turidir va nisbatan yuqori yog'li miqdori tufayli tijorat bozori uchun jozibali baliqqa aylangan.

.

Davatchan - Salmonidae oilasiga mansub baliqlar. U Baykal ko'lining shimoliy qismida, asosan Frolix ko'rfazi va Totma daryosidan to Yuqori Angaraga qadar bo'lgan sohilda, shuningdek ko'lda yashaydi. Frolixa, undan nomini olgan daryo Baykal ko'liga quyiladi. Bu Arctic charning kichik kategoriyalari. Baliq 45 sm uzunlikka etadi, vazni 1 kg gacha. Jinsiy balog'at olti yoshida boshlanadi. 350 dan 1300 dona urg'ochining urug'lanishi.

Davatchan

Baykal ko'lidagi baliqlarning faunasi xilma-xil bo'lib, ularning 52 tadan ko'prog'i ko'lda joylashgan va 60 dan oshiq kenja turlarni hisobga olgan holda. Omul Baykal - Evraziya va Shimoliy Amerikaning Arktik havzasida keng tarqalgan, oqqushlar oilasining vakili, endemik. Bu Baykal ko'lining asosiy savdo baliqlari va sport baliq ovlash ob'ekti. Baykal omulining odatiy yashash joyi - suv osti yonbag'irining maydoni 350 metrgacha, va kuzda yumurtlama paytida daryolar Baykal ko'liga quyiladi.

Sibir balig'i

Ushbu baliqning Baykaldagi populyatsiyasi har yili kamayib boradi. Buning sababi, tez-tez uchraydigan baliqlar. Ushbu baliq mahalliy hududda keng tarqalgan; u sayoz suvda ham, ko'l tubida ham uchraydi. Sibir mersinbalığı uzoq umr ko'radigan baliqdir. Uning o'rtacha umr ko'rish davomiyligi 50 yil. Bir kishining standart uzunligi 1,5 metr, og'irligi 120 kg.

Sibir balig'i

Lenok - Salmonidlar oilasining balig'i. Baykal ko'li va uning irmoqlari bo'ylab tarqalgan.

O'n yilgacha baliq massasi 2 kg ga, o'n beshga esa 5-6 kg ga etadi. Tutilganlarning eng kattasi og'irligi 8 kg va bir metrdan oshdi. Lenok olti yoshdan etti yoshgacha balog'at yoshiga etadi, tana uzunligi 43-46 sm, vazni 700-1000 g., urug'lanish urg'ochi ayolning yoshiga va hajmiga bog'liq va 3 dan 12 ming tuxumgacha. Urug'lanish uchun Lenk Baykal ko'liga quyiladigan daryolarga ko'tariladi. Mayda-iyunda urug'lanish urug'i toshloq toshli tuproqlarda, suv harorati 2,5-9 ° S gacha. 0,5-1,5 m chuqurlikda

Urug’laydi.

Turlarning soniga ko'ra, Baykal sutemizuvchilar orasida etakchi o'rinni egallaydi, 30 tur deyarli hamma joyda botqoqli tekisliklardan - muskrat, suv vodiysi, Alp tog'lari zonasigacha - qora qopqoqli marmot, Oltoy va shimoliy pikalar uchraydi. Baykal ko'lining artiodaktillari - yovvoyi cho'chqa, ilk, qizil kiyik, shuningdek, manchurik kiyiklari, bug'ular, Sibir kiyiklari, mushk kiyiklari - o'rmon-dasht tekisliklari va tog 'yon bag'irlari aholisi. O'rta bo'ylardan qochgan shimol bug'usi yozda tog'li tog'larga ko'chib o'tadi. Baykal ko'lida yashaydigan yirik yirtqichlar bo'rilar, zambaklar, jigarrang ayiqlar va o'rmon dashtidagi bo'rilardir

Mo'ynali elk

Eng yirik Baykal hayvonlaridan biri. O'rtacha erkakning vazni 500 kg, tana uzunligi 2 m.

15 yoshida ular rivojlanishni to'xtatadilar. Aytgancha, bu chiroyli hayvonning o'rtacha umr ko'rish muddati 30 yil. Hayvonning shoxlari qulab tushadi va har yili yangi o'sadi.

Shaggy elk - bu o'tli hayvon. Qish mavsumida u yog'och po'stlog'ini eydi.

Ayiq

Garchi jigarrang ayiqlar ilaklar singari Evrosiyoda yashasa ham, faqat ko'llar qo'riqxonasida ular tabiatning haqiqiy qirollari. Baykal ko'li yaqinida yashaydigan bu chiroyli ayiqlarning tanasining uzunligi 2,5-3 metrni, tashkil qiladi..

Qizil bo'ri

Ro'yxat Baykalning Qizil kitobidagi hayvonlar qizil bo'riga qo'shildi, ularning soni bugungi kunda 100 taga etmayapti. Bu hayvonni ko'rganlar, tashqi ko'rinishiga ko'ra u bo'riga qaraganda tulkiga o'xshaydi. Bu oqlanadi, chunki bu kichkina hayvonning rangi tulkiga o'xshab och qizil rangga ega.

Ammo, xulq-atvori va odatlarida u butunlay bo'riga o'xshaydi. Bu ochko'z hayvon. Qizil bo'ri faqat bir guruhda ov qiladi. Paketdagi roli kattaligi va harakati bilan belgilanadi. Katta erkak qizil bo'rilarning etakchisiga aylanadi, u boshqalarga qarshi chiqishdan qo'rqmaydi va shu bilan o'z huquqlarini talab qiladi.

Sibr sulovsuni

Sovuq Sibir qishining sharoitlariga moslashgan juda nozik bir yirtqich. Sulovsunning tana uzunligi 130 sm ga etadi, erkaklar esa 70 sm gacha bo'lishi mumkin.Hayvonning o'rtacha vazni 25 kg.

Ushbu quyon turi juda katta. O'rtacha erkakning vazni 3-4 kg, urg'ochilari esa 2-2,5 ni tashkil qiladi. O'sib borishda ular uzunligi 60 sm ga etadi. Baykal oqlarining yana bir o'ziga xos xususiyati shundaki, ularning haddan tashqari faolligi. .

Mushk kiyiklari

Bunday hayvonni birinchi marta uchratganingizda, u haqda hech qachon eshitmagan odam qattiq qo'rqishi mumkin. Darhaqiqat, birinchi qarashda, u shoxsiz kiyikdir, lekin siz uning og'ziga e'tibor berishingiz kerak, chunki u yo'lbarsga aylanadi. Ushbu hayvonda katta dog'larning mavjudligi uning likenni iste'mol qilish bilan bog'liq. U tishlari tufayli uni osongina daraxtga uradi.+

Hozirgi kunda hayvon yo'q bo'lib ketish bosqichida.

. O'rtacha ularning tana uzunligi 90 sm, vazni - 15 kg. Erkak mushk kiyiklari urg'ochilarga qaraganda bir oz uzunroq va kattaroqdir.

Mushk kiyiklari

Dropsiya

Ushbu kichik hayvon hamsterlar sinfiga tegishli. Uni "tomchilar" deb atashgan, chunki suvga yaqinlashishni istashgan: daryolar, ko'llar, soylar va boshqalar. Baykalda ularning ko'pi bor. Dropsiya Rossiyada eng keng tarqalgan kemiruvchilardan biri bo'lib, uni deyarli har qanday mintaqada topish mumkin. Shaxsning tana uzunligi 30 sm gacha, bu hayvonning xususiyati uning kichik quloqlari. Katta zich mo'yna ortida ularni ko'rish deyarli mumkin emas.

Uning yoqimli va kulgili ko'rinishiga qaramay, tomchi zararkunanda hisoblanadi, chunki toshqin paytida u sabzavot bog'larida joylashishni va u erda chuqur teshiklarni qazishni afzal ko'radi.

Dropsiya

Mushkrat

Ushbu kulgili hayvon yarim suvli kemiruvchilar sinfiga kiradi. Muskrat nutriya yoki qunduzdan kichikroq. Uning o'rtacha vazni 1,5 kg. Hayvon uzoq vaqt suvda bo'lishiga qaramay, u deyarli muzlab qolmaydi. Bu ho'llanmaydigan maxsus mo'yna tufayli.

Mushatraning qorni uning orqasidan engilroq. Hayvonning har bir a'zosi bir nechta mayda membranalarga ega. Bu unga yaxshi suzishga va suvda tez harakat qilishga imkon beradi. Aytgancha, dumaloq mushkrat uchun suv harakatida muhim rol o'ynaydi, uni boshqa ko'plab kemiruvchilar singari "rul" sifatida ishlatadi.

Baykalda bu hayvonlar 3 yildan 8 yilgacha yashaydi. U turar joyni juda ehtiyotkorlik bilan tanlaydi.Uning uchun muhim shart - bu o'simliklarning katta miqdori va toza suvning mavjudligi. Muskrat mayda baliqlar va o'simliklar bilan oziqlanadi.

Mushkrat