Samarqand davlat universiteti «tasdiqlayman»

Amaliy mashg‘ulotlar mavzulari
soat
I mavzu. Matn va uning lingvistik mohiyati
1.1.	Kirish. Badiiy matnning lisoniy tahlili kursi haqida umumiy ma’lumot	2 2
1.2.	Matn ta’rifi
1.3.	Matn birliklari
1.4.	Matn va uning tipologik tasnifi
II mavzu. Badiiy matn va uning qismlarini bog‘lovchi vositalar
2.1.	Mazmuniy yaqinlik	2
2.2.	Mazmuniy izchillik
2.3.	Badiiy matnni shakllantiruvchi leksik-grammatik vositalar	2
III mavzu. Badiiy matnning fonografik xususiyatlari
3.1.	Fonografik vositalar	2
3.2.	Alliteratsiya, assonans	2
3.3.	Geminatsiya
IV mavzu. Badiiy matnning leksik-semantik xususiyatlari
4.1.	Ma’nodosh va shakldosh so‘zlar	2
4.2.	Paronim va zid ma’noli so‘zlar
4.3.	Ko‘p ma’noli so‘zlar
4.4.	Eskirgan va yangi so‘zlar	2
4.5.	Sheva so‘zlari, chet va haqorat so‘zlari
4.6.	Barqaror birikmalar va agnonimlar
V mavzu. Badiiy matnning morfologik xususiyatlari
5.1.	Badiiy matnda morfologik birliklarning qo‘lanilishi	2
5.2.	Morfologik parallelizm	2
5.3.	So‘z turkumlari kategoriyalari birliklarning lingvopoetik imkoniyatlari
VI mavzu. Badiiy matnning sintaktik xususiyatlari
6.1.	Badiiy matnda ekspressivlikning namoyon bo‘lish shakllari	2
6.2.	Sintaktik parallelizm
6.3.	Emotsiyonal va ritorik so‘roq gaplar	2
6.4.	Inversiya, ellipsis, sukut
6.5.	Gradatsiya va antiteza	2
6.6.	Farqlash va o‘xshatish
VII mavzu. Ko‘chimlar
7.1.	Metafora	2
7.2.	Metonimiya
7.3.	Sinekdoxa
7.4.	Kinoya
7.5.	Perifraz
7.6.	Mubolag‘a, grotesk, kichraytirish
VIII mavzu. Badiiy matnni tahlil qilish tamoyillari
8.1.	Badiiy matnni tahlil qilish tamoyillari	2
8.2.	Badiiy matnni tahlil qilish usullari
8.3.	Lisoniy tahlil tiplari
Jami:		30

Mustaqil ta’limni tashkil etishning shakl va mazmuni
“Matnning filologik tahlili” fani bo‘yicha talabalarning mustaqil ta’limi filologik bilimlarni o‘zlashtirish jarayonining bevosita tarkibiy qismi bo‘lib, uslubiy va axborot resurslari bilan to‘la ta’minlangan.

Talabalar auditoriya mashg‘ulotlarida matn tahlilining qonun-qoidalari bilan tanishadilar, mavzuga doir matn yuzasidan tahlil olib borishadi, matnlarni ifodali o‘qib, shu asosda og‘zaki va yozma nutqini o‘stirish mashqlarini bajarishadi. Auditoriyadan tashqarida esa talabalar darslarga tayyorlanishadi, adabiyotlarni konspektlashtiradi, uyda ishlash uchun berilgan mashq, topshiriqlarni bajarishadi, matn tahlil qilishadi. Bundan tashqari, berilgan ayrim mavzularni chuqurroq o‘zlashtirish uchun qo‘shimcha adabiyotlardan foydalanadi, referatlar, talabalar ilmiy to‘garagi va anjumanida chiqish qilish uchun ma’ruzalar tayyorlashadi. Mustaqil ta’lim natijalari reyting tizimi asosida baholanadi.

Uyga vazifalarni bajarish, qo‘shimcha adabiyotlardan yangi bilimlarni mustaqil o‘rganish, kerakli ma’lumotlarni izlash, ularni topish, internet tarmoqlaridan foydalanib ma’lumotlar to‘plash va ilmiy izlanishlar olib borish, ilmiy to‘garaklar yoki mustaqil ravishda ilmiy manbalardan foydalanib, maqola va ma’ruzalar tayyorlash kabi faoliyat talabalarning darslardan olgan bilimlarini chuqurlashtiradi, ularning ilmiy fikrlash va ijodiy qobiliyatini rivojlantiradi.

O‘tilgan materiallarning o‘zlashtirilishi, konspektlar, uy vazifalarini tekshirish va baholash mashg‘ulot olib boruvchi o‘qituvchi tomonidan doimiy tarzda har bir dars davomida olib borilsa, referatlar himoyasi jadval asosida amalga oshiriladi.

“Matnning filologik tahlili” fanidan mustaqil ish majmuasi yarim yil davomida o‘tiladigan materiallarni qamrab oluvchi 22 ta mavzu ko‘rinishida shakllantirilgan.

Talabalar mustaqil ta’limining mazmuni va hajmi

№	Mustaqil ta’lim mavzulari	Berilgan topshiriqlar	Bajarish muddati	Hajmi (soatda)
I semestr
1.	Sh. Rahmon she’rlari matnida inversiya hodisasi.	Adabiyotlardan konspekt qilish. Individual topshiriqlarni bajarish.	1-3-haftalar	2
2.	A.Qahhor hikoyalari matnida yasama so‘zlar.	Adabiyotlardan konspekt qilish. Individual topshiriqlarni bajarish.	1-3-haftalar	2
3.	M. Yusuf she’rlari matnida paronimlarning ifodalanishi.	Adabiyotlardan konspekt qilish. Individual topshiriqlarni bajarish.	1-3-haftalar	2
4.	E. Vohidov komediyalari matnida turg‘un birikmalar.	Adabiyotlardan konspekt qilish. Individual topshiriqlarni bajarish.	1-3-haftalar	2
5.	“Alpomish” dostoni matnida vulgar so‘zlar.	Adabiyotlardan konspekt qilish. Individual topshiriqlarni bajarish.	4-6-haftalar	2
6.	“Temur tuzuklari” matnida yordamchi so‘zlar ifodasi.	Adabiyotlardan konspekt qilish. Individual topshiriqlarni bajarish.	4-6-haftalar	2
7.	“Boburnoma” asari matnida atamalar tasnifi.	Adabiyotlardan konspekt qilish. Individual topshiriqlarni bajarish.	4-6-haftalar	2
8.	“Mahbub ul qulub” asari matnida omonim so‘zlar tahlili.	Adabiyotlardan konspekt qilish. Individual topshiriqlarni bajarish.	4-6-haftalar	2
9.	She’riy matnlarda iboralar talqini.	Adabiyotlardan konspekt qilish. Individual topshiriqlarni bajarish.	7-9-haftalar	2
10.	Dramatik asarlarda paronim so‘zlar.	Adabiyotlardan konspekt qilish. Individual topshiriqlarni bajarish.	7-9-haftalar	2
11.	Hajviy asarlar matnida sinonimlarning qo‘llanilishi.	Adabiyotlardan konspekt qilish. Individual topshiriqlarni bajarish.	7-9-haftalar	2
12.	“Devonu lug‘otit turk” asari matnida ko‘p ma’noli so‘zlar.	Adabiyotlardan konspekt qilish. Individual topshiriqlarni bajarish.	7-9-haftalar	2
13.	“Qutadg‘u bilig” asari matnida antonimlar.	Adabiyotlardan konspekt qilish. Individual topshiriqlarni bajarish.	10-12-haftalar	2
14.	“O‘tkan kunlar” romani matnida xalq maqollari ifodasi.	Adabiyotlardan konspekt qilish. Individual topshiriqlarni bajarish.	10-12-haftalar	2
15.	“Kecha va kunduz” romani matnida so‘z yasovchi qo‘shimchalar tahlili.	Adabiyotlardan konspekt qilish. Individual topshiriqlarni bajarish.	10-12-haftalar	4
16.	Omonim so‘zlarning matndagi o‘rni.	Adabiyotlardan konspekt qilish. Individual topshiriqlarni bajarish.	10-12-haftalar	2
17.	Sinonim so‘zlarning matn bilan bog‘liq uslubiy xususiyatlari.	Adabiyotlardan konspekt qilish. Individual topshiriqlarni bajarish.	13-15-haftalar	2
18.	U. Nosir dostonlarida ko‘p ma’noli so‘zlar ifodasi.	Adabiyotlardan konspekt qilish. Individual topshiriqlarni bajarish.	13-15-haftalar	4
19.	S. Ahmad hajviyalari matnida sinekdoxa hodisasi.	Adabiyotlardan konspekt qilish. Individual topshiriqlarni bajarish.	13-15-haftalar	4
20.	O‘. Hoshimovning hikoyalarida metonimiyaning voqelanishi.	Adabiyotlardan konspekt qilish. Individual topshiriqlarni bajarish.	16-18-haftalar	2
21.	“O‘g‘ri” hikoyasida tarixiy so‘zlar tahlili.	Adabiyotlardan konspekt qilish. Individual topshiriqlarni bajarish.	16-18-haftalar	4
22.	“Urushning so‘nggi qurboni” hikoyasi matnida polisemiya hodisasi.	Adabiyotlardan konspekt qilish. Individual topshiriqlarni bajarish.	16-18-haftalar	4
Jami:				58

Dasturning informatsion-uslubiy ta’minoti
“Matnning filologik tahlili” fanini o‘qitish jarayonida ta’limning zamonaviy metodlari, pedagogik va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini qo‘llash nazarda tutilgan. Darslarning amaliy mashg‘ulotlar tarzida rejalashtirilganligi tufayli barcha darslarda aqliy hujum, guruhli fikrlash, kichik guruhlar musobaqalari, Venn diagrammasi, klaster usuli, baliq skeleti, nima uchun chizmalari va boshqalardan foydalaniladi.
“Matnning filologik tahlili” fanidan talabalar bilimini reyting tizimi asosida baholash mezoni
“Matnning filologik tahlili” fani bo‘yicha reyting jadvallari, nazorat turi, shakli soni hamda har bir nazoratga ajratilgan maksimal ball, shuningdek joriy va yakuniy nazoratlarning saralash ballari haqidagi ma’lumotlar birinchi mashg‘ulotda talabalarga yetkaziladi.

Fan bo‘yicha talabalarning bilim saviyasi va o‘zlashtirish darajasining Davlat ta’lim standartlariga muvofiqligini ta’minlash uchun quyidagi nazorat turlari o‘tkaziladi:

- joriy nazorat (JN) – talabalarning fan mavzulari bo‘yicha bilim va amaliy ko‘nikmalari darajasini aniqlash va baholash usuli. Joriy nazorat amaliy mashg‘ulot davomida og‘zaki so‘rov, suhbat, nazorat ishi, uy vazifalarini tekshirish, test o‘tkazish va boshqa shu kabi shakllarda o‘tkaziladi.

-oraliq nazorat (OB)-semestr davomida o‘quv dasturining tegishli bo‘limi tugallangandan keyin talabaning nazariy bilim va amaliy ko‘nikma darajasini aniqlash va baholash usuli. Oraliq nazorat bir semestrda bir marta o‘tkaziladi va shakli (yozma, og‘zaki, test va hokazo) o‘quv faniga ajratilgan umumiy soatlar hajmidan kelib chiqqan holda belgilanadi;

- yakuniy nazorat (YN) – semestr yakunida fan bo‘yicha nazariy bilimlar va amaliy ko‘nikmalarni talabalar tomonidan o‘zlashtirish darajasini baholash usuli. Yakuniy nazorat asosan tayanch tushuncha va iboralarga asoslangan “Yozma-og‘zaki” sinov tarzida o‘tkaziladi. Shunda talabalarning ham og‘zaki, ham yozma nutqlari sinovdan o‘tkaziladi.

Universitet rektorining buyrug‘i bilan ichki nazorat va monitoring bo‘limi boshlig‘i rahbarligida tuzilgan komissiya ishtirokida YNni o‘tkazish jarayoni muntazam ravishda o‘rganib boriladi va uni o‘tkazish tartiblari buzilganda YN natijalari bekor qilinishi mumkin. Bunday hollarda YN qayta o‘tkaziladi.

Talabaning bilim saviyasi, ko‘nikma va malakalarini nazorat qilishning reyting tizimi asosida uning “Matnning filologik tahlili” fani bo‘yicha o‘zlashtirish darajasi ballar orqali ifodalanadi. Talabaning semestr davomidagi o‘zlashtirish ko‘rsatkichi 100 ballik tizimda baholanadi. Bu ball baholash turlari bo‘yicha quyidagicha taqsimlanadi: JN – 35 ball, ON-35 ball, YN – 30 ball.

Ball	Baho	Talabalarning bilim darajasi
86-100	A’lo	Xulosa va qaror qabul qilish. Ijodiy fikrlay olish. Mustaqil mushohada yurita olish. Olgan bilimlarini amalda qo‘llay olish. Mohiyatini tushuntirish. Bilish, aytib berish. Tasavvurga ega bo‘lish.
71-85	Yaxshi	Mustaqil mushohada yurita olish. Olgan bilimlarini amalda qo‘llay olish. Mohiyatini tushuntirish. Bilish, aytib berish. Tasavvurga ega bo‘lish.
55-70	Qoniqarli	Mohiyatini tushuntirish. Bilish, aytib berish. Tasavvurga ega bo‘lish.
0-54	Qoniqarsiz	Aniq tasavvurga ega bo‘lmaslik. Bilmaslik.

- fan bo‘yicha saralash bali 55 balni tashkil etadi. Talabaning saralash balidan past bo‘lgan o‘zlashtirishi reyting daftarchasiga qayd etilmaydi;

- talabalarning “Matn tahlili” fanidan mustaqil ishi joriy, oraliq va yakuniy nazoratlar jarayonida tegishli topshiriqlarni bajarishi va unga ajratilgan ballardan kelib chiqqan holda baholanadi;

- fan bo‘yicha JNlarga ajratilgan umumiy balning 55 foizi saralash bali hisoblanib, undan kam ball to‘plagan talaba ONga kiritilmaydi.

- JN va ONlar bo‘yicha 55 ball va undan yuqori ball to‘plagan talabalar fanni o‘zlashtirgan hisoblanadi va fan bo‘yicha YNga kirmasliklariga ruxsat etiladi;

- ON va YN kalendar tematik rejaga muvofiq dekanat tomonidan tuzilgan reyting nazorat jadvallari asosida o‘tkaziladi. YN semestrning oxirgi 2 haftasi mobaynida o‘tkaziladi;

- JNlarda saralash balidan kam ball to‘plagan va uzrli sabablarga ko‘ra nazoratlarda qatnasha olmagan talabaga qayta topshirish uchun navbatdagi shu nazorat turigacha, so‘nggi JN uchun esa YNgacha bo‘lgan muddat beriladi;

- talabaning semestrda JN, ON, YN turlari bo‘yicha to‘plagan ballari yig‘indisi 55 baldan kam bo‘lsa, u akademik qarzdor deb hisoblanadi;

- talaba nazorat natijalaridan norozi bo‘lsa, fan bo‘yicha nazorat turi natijalari e’lon qilingan vaqtdan boshlab bir kun mobaynida fakultet dekaniga ariza bilan murojaat etishi mumkin. Bunday holda fakultet dekanining taqdimnomasiga ko‘ra rektor buyrug‘i bilan uch a’zodan kam bo‘lmagan tarkibda apellatsiya komissiyasi tashkil etiladi;

- apellatsiya komissiyasi talabalarning arizalarini ko‘rib chiqib, shu kunning o‘zida xulosasini bildiradi;

- baholashning o‘rnatilgan talablar asosida belgilangan muddatlarda o‘tkazilishi hamda rasmiylashtirilishi fakultet dekani, kafedra mudiri, o‘quv-uslubiy boshqarma hamda ichki nazorat va monitoring bo‘limi tomonidan nazorat qilinadi.

Talabalar JNdan to‘playdigan ballarning namunaviy mezonlari

№	Ko‘rsatkichlar	JN ballari
		Maksimal	Minimal
1.	Darslarga qatnashganlik darajasi. Ma’ruza darslaridagi faolligi, konspekt daftarlarining yuritilishi va to‘liqligi.	15	0-7
2.	Talabalarning mustaqil ta’lim topshiriqlarini o‘z vaqtida sifatli bajarishi va o‘zlashtirish darajasi.	10	0-5
3.	Og‘zaki savol-javoblar va boshqa nazorat turlari natijalari bo‘yicha	10	0-5
	Jami ON ballari:	35	0-17

Talabalar ONdan to‘playdigan ballarning namunaviy mezonlari

№	Ko‘rsatkichlar	ON ballari
		Maksimal	Minimal
1.	Darslarga qatnashganlik va o‘zlashtirish darajasi. Amaliy mashg‘ulotlardagi faolligi, amaliy mashg‘ulot daftarlarining yuritilishi va holati.	15	0-7
2.	Mustaqil ta’lim topshiriqlarining o‘z vaqtida va sifatli bajarilishi. Mavzular bo‘yicha uy vazifalarining bajarilishi va o‘zlashtirish darajasi.	10	0-5
3.	Yozma nazorat ishi yoki test savollariga berilgan javoblar.	10	0-5
	Jami JN ballari:	35	0-17

Yakuniy nazorat “Yozma ish” shaklida belgilangan bo‘lsa, u holda yakuniy nazorat 30 ballik “Yozma ish” variantlari asosida o‘tkaziladi.

Agar yakuniy nazorat markazlashgan test asosida tashkil etilgan bo‘lib, fan bo‘yicha yakuniy nazorat “Yozma ish” shaklida belgilangan bo‘lsa, u holda yakuniy nazorat quyidagi jadval asosida amalga oshiriladi:

№	Ko‘rsatkichlar	YN ballari
		Maksimal	O‘zgarish oralig‘i
1.	Fan bo‘yicha yakuniy yozma ish nazorati	6	0-6
2.	Fan bo‘yicha yakuniy test nazorati	24	0-24
Jami:		30	0-30

Tavsiya etiladigan adabiyotlar ro‘yxati
Asosiy adabiyotlar

1. 
   Yo‘ldoshev M., Isoqov M., Haydarov Sh. Matn tahlili. – Toshkent: A.Navoiy nomidagi O‘zbekiston Milliy kutubxonasi nashriyoti, 2010.
   
2. 
   Yo‘ldoshev B. Frazeologik uslubiyat asoslari. – Samarqand, 1999.
   
3. 
   Yo‘ldoshev M. Badiiy matn lingvopoetikasi. – T shkent: Fan, 2008.
   
4. 
   Yo‘ldoshev M., Yadgarov Q. Badiiy matnning lisoniy tahlili fanidan amaliy mashg‘ulotlarni tashkil etish. – Toshkent: Nizomiy nomidagi TDPU, 2007.
   
5. 
   Mamajanov A. Tekst lingvistikasi. – Toshkent, 1999.
   
6. 
   Yo‘ldoshev M. Cho‘lpon so‘zining sirlari. – Toshkent: Ma’naviyat, 2002.
   
7. 
   Umirqulov B. Poetik nutq leksikasi. – Toshkent: Fan, 1990.
   
8. 
   Meliyev S. Konteksda so‘z dinamikasi // O‘zbek tili va adabiyoti, 1983. – №4. – B. 50-54.
   

Qo‘shimcha adabiyotlar

1. 
   Forobiy Abu Nasr. Fozil odamlar shahri. –T.: Adabiyot va san’at, 1993.
   
2. 
   Beruniy Abu Rayhon. Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar. –T.: Fan, 1968.
   
3. 
   Temur tuzuklari. – T.: Adabiyot va san’at, 1994.
   
4. 
   Ulug‘bek Mirzo. To‘rt ulus tarixi. – T.: Cho‘lpon, 1996.
   
5. 
   Alisher Navoiy. Mahbub-ul qulub. –T.: Fan, 1987.
   
6. 
   Nizomiddin Shomiy. Zafarnoma. –T.: O‘zbekiston, 1996.
   
7. 
   Z.M.Bobur. Boburnoma. –T.: Cho‘lpon, 1998.
   
8. 
   A.Avloniy. Turkiy guliston yoxud axloq. –T.: Sharq, 1994.
   
9. 
   M.Behbudiy. Tanlangan asarlar. – T.: Ma’naviyat, 2000.
   
10. 
    Ma’naviyat yulduzlari. –T.: Abdulla Qodiriy nomidagi nashriyot, 1999.
    
11. 
    Alpomish. – T.: Sharq, 1998.
    
12. 
    Shomahmudov Sh. Shorahmedov Sh. Hikmatnoma. –T.: O‘zbek ensiklopediyasi bosh redaksiyasi, 1990.
    

Internet va Ziyonet saytlari

1. 
   www.ziyonet.uz
   
2. 
   www.ziyouz.com
   
3. 
   www.uzedu.uz
   
4. 
   www.edu.uz