Samarqand davlat universiteti tarmoq texnologiyalari

9-Ma’ruza: Lokal tarmoq topologiyasi. lokal tarmoqda ma’lumotlarning 
almashinuv jarayoni, lokal tarmoq tashkil etish usullari. 
Reja: 
1.
Lokal tarmoq topologiyasi. 
2.
Bog`lanish rejimlari
3.
Tarmoq kommutatori
4.
Lokal hisoblash tarmog’ining asosiy topologiyasi
Tarmoq topologiyasi 
- bu kompyuterlar aloqa kanallari birlashuvining man-
tiqiy sxemasi. Lokal tarmoqlarida kо’pincha quyidagi uch asosiy topologiyaning 
biridan foydalaniladi: monokanalli, aylanma yoki yulduzsimon. Boshqa kо’pgina 
topologiyalar shu uchtasidan kelib chiqadi. Tarmoq uzellarining kanalga kirish 
ketma-ketligini aniqlash uchun kirish uslubining о’zi zarur.
Kirish uslubi - bu moddiy darajada uzellarni birlashtiruvchi ma‘lumotlarni 
uzatish kanalidan foydalanishni belgilovchi qoidalar tо’plamidir. Lokal tar-
moqlarida eng keng tarqalgan kirish uslublari Ethernet, Token-Ring, Arenet sana-
ladi. Tarmoq platalari moddiy qurilma bо’lib, har bir kompyuter tarmog’iga 
о’rnatiladi va tarmoq kanallari bо’yicha axborot uzatish hamda qabul qilishni 
ta‘minlaydi. 

---

114 
Monokanal topologiya tarmog’i 
barcha kompyuter tarmog’ini birlashtiru-
vchi bitta aloqa kanalidan foydalanadi. Topologiya tarmog’ida eng keng tarqalgan 
uslub bu eltuvchi chastotani va ixtiloflarni aniqlovchi kirish uslubidir (CSMA/CD).
Bunda avvalo tarmoqning kirish uslubida kommunikatsiya kanali bо’yicha 
ma‘lumotlarni jо’natishdan oldin kanal tinglab kо’riladi va u uning bо’sh ekan-
ligiga ishonch hosil qilgandan sо’nggina, paket jо’natiladi. Agar kanal band bо’lsa, 
uzel tasodifiy vaqt oralig’ida paketni uzatishga qayta urinib kо’radi. Bitti tarmoq 
uzeli orqali uzatiladigan ma‘lumotlar barcha uzellarga yetib boradi, ammo bu 
ma‘lumotlar uchun mо’ljallangan uzelgina ularni aniqlaydi va qabul qiladi. 
Kanal bandligi oldindan eshitilib kо’rilsa-da, ikkita uzel orqali paketlarni bir 
vaqtda uzatish paytida ixtilof paydo bо’lishi mumkin. Bu shu narsa bilan bog’liqki, 
signal kanal bо’ylab о’tayotganda vaqtinchalik ushlanib qolishi mumkin: signal 
yuborilgan, lekin eshitib kо’riladigan uzelgacha yetib bormagan bо’ladi, natijada 
uzel kanalini bо’sh deb hisoblab, uzatish boshlanadi. Bunday kirish uslubiga ega 
tarmoqqa Ethernet tarmog’i misol bо’la oladi. Ethernet tarmog’ida lokal tarmoqlar 
uchun ma‘lumotlarni uzatish tezligi sekundiga 10 Mbitga teng (Mbit/s).
Kichik EHM, mikro EHM va nihoyat shaxsiy kompyuterlarning paydo 
bо’lishi ma‘lumotlarni qayta ishlash tizimini tashkil etishga zamonaviy axborot 
texnologiyasini yaratishga yangicha yondashuvni talab etadi. Ayrim EHMlarning 
ma‘lumotlarini markazlashgan holda qayta ishlash tizimidan taqsimlangan holda 
qayta ishlashga о’tishi borasida mantiqiy asoslangan talab paydo bо’ladi.