Samarqand davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

4. Mavsumiy migratsiyalar 

 

Turli 

hayvonlarda 

mavsumiy 

migratsiyalar 

turlicha 

xarakterda 

bo’ladi.Ushbu xususiyat ham oziqlanish yoki ko’payish singari instinkt (tug’ma 

odat)  asosida  sodir  bo’luvchi  murakkab  biologik  hodisadir.Mavsumiy 

migratsiyaning  yuzaga  kelishini  organizmning  tashqi  muhit  bilan  reflektor 

---

bog’lanishi  deb  hisoblash  lozim.Bu  bog’lanishda  retseptorlarga  turli-tuman 

tashqi signallar ta’sir etib organizmni boshqarib turadi. 

 

Mavsumiy  migratsiyalar,  ayniqsa,  oziqlanish  va  oziqa  manbai  joyining 

almashinuvi  bilan  bog’liq  bo’ladi.  Shunga  binoan,  bir  joydan  boshqa  joyga 

ko’chishga bir turdagi oziqaning yo’qolishi va boshqa turdagi oziqaning paydo 

bo’lishi  sabab  bo’ladi.  Bu  kabi  “kichik  migratsiyalar”  ya’ni  uzoq  bo’lmagan 

ikkinchi joyga ko’chish oziqaning sifatini yomonlashuvi yoki oziqa zahirasining 

kamayishi  tufayli  sodir  bo’ladi.Ko’pgina  o’troq  qushlar  ko’payishini 

tugatgandan  so’ng  oziqasining  kamayishi  yoki  tugashi  sababli  ko’chmanchi 

hayot  tarziga  o’tadilar.  Dala  sichqonlari,  yumronqoziqlar  va  boshqa  bir  qator 

kemiruvchilar  hududning  tepalik  joylarida  oziqa  bo’luvchi  o’simliklar  qurib 

qolgandan  keyin,  ular  hududning  past  hamda  yashil  o’simliklar  o’sib  turgan 

joylarga  ko’chib  o’tadi.  Qisqa  masofalarga  ko’chib  o’tish,  shuningdek,  uzoq 

muddatli  yog’in  yoki  quruqlik  davri,  yerni  shudgorlash,  o’simlikni  o’rish, 

hosilni  yig’ish  kabi  o’zgarishlar  tufayli  ham  sodir  bo’ladi.Qushlarninng 

mavsumiy  uchib  ketishi  yoki  kelishi  tabiatning  mavsumiy  o’zgarishlari  bilan 

bog’liq bo’ladi, lekin ushbu jarayonning sodir bo’lishida yorug’lik rejimi asosiy 

rol  o’ynaydi.Migratsiyalarning  amalga  oshishi  esa  haroratning  o’zgarishlarini 

hal qiladi. 

 

Ko’pgina  hayvonlarning  migratsiyasi  qor  yog’ishi  bilan  bog’liqdir. 

O’rmonli  hududda  tuyoqli  hayvonlar  ignabargli  daraxtlar  zichroq  joylarga 

(uchastkalarga)  ko’chadi,  chunki  ushbu  daraxtlarning  shoxlari  qorni  o’zida 

ushlab qoladi va yerda uning qalinligi kam bo’ladi. 

 

Ko’pgina  migratsiyalar  ichimlik  suvi  zahirasining  kamayishi  va  suv 

ichishning  qiyinlashuvi  bilan  bog’liq.  Bunday  migrasiyalarni  cho’l  va 

saxrolarda yashovchi hayvonlar, ayniqsa, qushlar amalga oshiradi. Ba’zi kunlari 

suv ichishi uchun 80-100 km masofani bosib o’tishi mumkin. 

 

Shunday  qilib  mavsumiy  o’zgarishlar  va  organizmning  holati  hamda 

faoliyati  majmui  turning  yillik  siklini  hosil  qiladi.  Bitta  turga  mansub  bo’lgan 

har  xil  populyatsiyalarning  yillik  sikllari  bir-birinikidan  farq  qiladi.Gap 

shundaki,  turning  bir  populyasiyasi  shimolda  uchrab,  qishda  uyquda  bo’lsa, 

uning janubda yashovchi populyatsiyasi yil davomida faol hayot kechiradi.