Samarqand davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

5. Suv hayvonlarida gazlar almashinuvi 

 

Kislorodga  talab darajasiga binoan suv hayvonlari bir-biridan farq qiladi. 

Ularning bir guruhi O

2 

ga boy bo’lgan suvda yashasa, boshqa bir guruhi O

2

 kam 

bo’lgan  suvlarda  yashashga  moslashgan.  Shunga  binoan,  suv  hayvonlari  ikki 

guruhga bo’linadi. 

1.  Oksifillar  -  stenoksibiontlar  O

2

-ni  ko’p  talab  etuvchi  hayvonlar. 

Bunday hayvonlar 1l

3

 suvda 7-11 sm

3

 kislorod bo’lsa yashaydi. 

2. Evrioksibiontlar. O

2

-ni kam talab etuvchi hayvonlar. Bunday hayvonlar 

1 l

3

 suvda O

2

 miqdori 4-0,5 sm

3

 hajmda bo’lsa yashaydi.  

 

Lekin  hayvonlar  orasida  shundaylari  ham  mavjudki,  ular  tarkibida  O

2

 

juda  kam  bo’lgan  suvlarda  ham  yashaydi.  Bunday  hayvonlar  oksifob-

stenoksibiontlar deyiladi. 

 

Oksifil hayvonlarga - tez oquvchi va sovuq suvli daryolarda yashovchi bir 

qancha  baliqlarni,  jumladan,  yalang’och  baliq,  zog’ora  baliq,  kumja,  tanga 

baliq,  xarius  kabilarni  ko’rsatish  mumkin.  Sekin  oquvchi  va  O

2 

uncha  ko’p 

bo’lmagan  daryolarda,  ko’llarda  va  boshqa  chuchuk  suvlarda  oksifob  va 

---

evrioksifob  baliqlarga  yorsh,  olabug’a,  oqcha,  zog’ora  baliq,  tovon  baliqlarni 

ko’rsatish mumkin.  

 

Oksifob  hayvonlarga  yana  suv  tubidagi  hayvonlarning  ko’pchiligi, 

jumladan,  ko’pgina  bir  hujayralilar,  chuvalchanglar,  qisqichbaqasimonlar  va 

mollyuskalar  kiradi.  Ushbu  hayvonlar  suv  tubi  qumida  yoki  loyida  bo’lib, 

(infauna) uzoq vaqt O

2

 siz yashash qobiliyatiga ega.  

Suv  hayvonlari  uchun  O

2

  dan  tashqari  suvda  erigan  azot  (N

2

),  karbonat 

angidrid  (SO

2

),  vodorod  sulfid  (H

2

S),  metan  (SN

4

)  va  boshqa  gazlarning 

bo’lishi  ahamiyatlidir.  O

2

  va  N

2

  suv  tarkibiga  uning  yuzasi  orqali  absorsiya 

qilinadi.  Suvning  chuqur  qatlamlariga  esa  O

2

  suvning    oqimi  va  konvension 

(suvning ustki va pastki qatlamlarining almashinib turishi) harakati tufayli hosil 

bo’ladi.  Aslida  suvda  kislorod  miqdorining  o’zgarib  turishi  va  uning 

zahirasining  hosil  bo’lishi  suv  harorati  va  sho’rlik  darajasiga  bog’liq.  Suvda 

harorat va tuz miqdorining oshishi kislorodni kamayishiga olib keladi. 

 

Daryo va uning irmoqlaridagi suv tarkibidagi erigan kislorod miqdori suv 

havzasidagi  aerasiyaga,  suvning  bo’ylama,  ko’ndalang  va  aylanma  harakatiga 

bog’liq. Shuning uchun ham baland tog’lardan tushuvchi daryo va daryochalar 

suvida kislorod ko’p bo’ladi. Sekin oquvchi yirik daryo suvlarida kislorod kam 

bo’ladi.  Suv  tarkibida  kislorod  miqdori  kamayishi  unda  karbonat  angidrid 

(SO

2

), shuningdek, vodorod  sulfid  (H

2

S) va  metan  (SN

4

)  gazlarining oshishiga 

olib keladi.