Samarqand davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

Ovqat hazm qilish sistemasi. Qisqichbaqasimonlarda ichak to’g’ri yoki 
biroz  egilgan  nay  ko’rinishida.  Hazm  qilish  sitemasi  uch  bo’limdan,  ya’ni 
oldingi, o’rta va keyingi ichaklardan iborat. Oldingi va keyingi ichaklar yuzasi 
kutikula  bilan  qoplangan  bo’ladi.  Shunga  binoan  hayvon  tullaganda  (po’st 
tashlaganda)  hazm  sistemasining  ushbu  bo’limlarining  kutikulalari  ham  qisqa 
kutikulyar naychalar ko’rinishida og’iz va anal teshigidan ajralib chiqadi. Anal 
teshigi qorin bo’limidagi oxirgi segment- telson o’simtasida joylashgan. 
Qisqichbaqasimonlarda  ovqatni  hazm  qilishda  ishtirok  etuvchi  bir  juft 
jigar ham bo’ladi. 
Oldingi ichak og’iz teshigidan boshlanadi. Og’izdan keyin qisqa hal-qum 
kelib, uning oxiri katta kengayish hosil qiladi. Bu kengayish oshqozon bo’lib, u 
ikki  bo’limdan  iboratdir.  Birinchi  bo’limi  kardial  yoki  chaynovchi  oshqozon 
deyilib,  uning  tepa  va  yon  tomonlari  (devorlari)  ohak  bilan  to’yingan  uchta 

---

qalin  chaynash  plastinkalari  bo’ladi.  Ushbu  plastinkalarning  erkin  chetlari 
(qirg’og’i)  arrasimon  xitin  tishli  bo’ladi.  Oshqozonning  ikkinchi  pilorik 
bo’limida nozik kutikulyar o’siqlar bo’lib, ular filtr (elak) vazifasini o’tab, faqat 
suyuq yoki juda maydalangan oziqani o’rta ichakka o’tkazadi. Maydalanmasdan 
qolgan  oziq  qismlari  pilorik  oshqozondan  to’g’ri  orqa  ichakka,  undan  anal 
teshigi orqali tashqariga chiqariladi. 
O’rta  ichak  jigar  bilan  bog’langan.  Tuban  qisqichbaqasimonlarda  jigar 
o’rta  ichakning  yon  o’simtalaridan  hosil  bo’lgan  juft  naychalar  ko’rinishida 
bo’ladi.  Oliy  qisqichbaqasimonlarda  esa  bunday  naychalar  ko’p  shoxlarga 
ajralgan  va  yirik  bo’ladi.  Daryo  qisqichbaqasida  bunday  shoxlangan  va  yirik 
jigar  ikkita  bo’lakdan  iborat.  Bu  bo’laklarning  suyuqlik  ajratuvchi  naylari 
o’zaro qo’shilib, bitta nay hosil qilib, o’rta ichakka ochiladi. Jigarning ajratgan 
suyuqligi  oqsil  va  karbon  suvlarni  parchalaydi,  yog’larni  emulsiya  holiga 
keltiradi,  Shuningdek  mayda  oziq  zarralarini  qamrab,  hazm  qiladi.  Shunday 
qilib jigar nafaqat oziq moddalarni parchalashda, balki yana uni hazm qilishda 
ham  ishtirok  etar  ekan.  Shunga  binoan  ko’pgina  qisqichbaqasimonlarda 
(jumladan daryo qisqichbaqasida, yon suzarlarda, teng oyoqlilarda) o’rta ichak 
ancha kalta va tana uzunligining 1/ 20 qism uzunligida bo’ladi.