Samarqand davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

 
 
 
4 Ma’ruza     
 
Mavzu: Lentali chuvalchanglarni o’rganish uslublari. Yumaloq 
chuvalchanglarni o’rganish uslublari. Halqali chuvalchanglarni o’rganish 
uslublari 
 
Reja: 
1.  Lentali chuvalchanglarning tashqi va ichki tuzilish xususiyatlari. 
2.  Lentali chuvalchanglarning jinsiy sistemasi. 
3.  Ko’payishi va rivojlanishi. 
4.  Lentali  chuvalchanglar  biogelmintlar  sifatida  xo’jayin  almashtirish 
xususiyatlari. 
5.  Lentalichuvalchanglarningkengtarqalganturlarivaularningkeltiribchiqarad
igansestodozkasalliklari. Profilaktikasi. 
6.  Yassi chuvalchanglarning filogeneyasi va parazitizmning kelib chiqishi. 
 
Buchuvalchanglarnitanasitasmagao’xshaydi.  Uzunligi    xar  xil,  ya’ni  3-4 
mm dan tortib, ba’zi turlari 25-30 metrga teng buladi. Tana uch qismdan iborat, 
ya’ni  bosh,  bo’yin  va  bo’g’imli  gavdadan  iborat.  Boshi  skoleks  deyilib,  unda 

---

xujayinning  ichki  organlariga  yopishish  uchun  turli  xil  moslamalari  buladi. 
Bo’yin  qismi kaltagina bo’lib, u yangi (yosh) bug’imlarni hosil qiluvchi joydir. 
         Lentali  chuvalchanglarning  tanasi  strobila  deyilib,  u  har  xil  sondagi 
bug’imlardan  (proglottidlardan)  iborat.  Ayrimturlaridatanabug’imlariningsoni 
3-4 tabo’lsa, ba’zilaridaesa 4000 tagacha. 
Lentalichuvalchanglarqo’yidagixususiyatlaribilanxarkterlanadi: 
 
1. 
Skoleksdagiyopishishorganlarimuskulliso’rg’ichlar, 
tirqishlar 
(botriylar), chuqurchalar, ilgakvailgakchalarko’rinishidabo’ladi. 
 
2. 
Ovqathazmqilishsistemasiyo’qolgan 
(reduksiyalangan). 
Buholatbiologikregress 
(chekinish) 
xisoblanib, 
shuchuvalchanglarningxo’jayininiichkiorganlaridatayyoroziqaichidayashab, 
ovqatnibutuntanasathiorqalidiffuziyayo’libilanso’ribolishgamoslanganligidankel
ibchiqqan. 
 
3. 
Lentalichuvalchanglarningharqaysibo’g’imidamustaqiltakrorlanuvchigermafrod
itjinsiyorganlarrivojlangan. 
 
4. 
Rivojlanishsiklianchamurakkablashganvaxo’jayinalmashtirishbilanamalgaoshad
i. 
5. 
Barchaturlariendoparazitlarbo’lib, 
turlixilumurtqalihayvonlarvaodamningichkiorganlaridayashaydi. 
6. 
Lentalichuvalchanglarnixoyatdaserpo’shtvabehisobsondanaslqoldirishxususiyati
gaega. 
7. Rivojlanishningbarchabosqichlarixo’jayintanasidaamalgaoshishitufayli, 
buchuvalchanglarbiogelmintlarhisoblanadi. 
Lentalichuvalchanglarningtanasinitashkiletuvchiproglottidlarniuchxili, 
ya’niyosh, germafroditvayetilganbug’imlarfarqqilinadi. 
Bo’yinqismigayaqinjoylashganbo’g’imhaliyoshbo’lib, 
undajinsiyorganlarsistemasishakllanmaganvabo’yindanuzoqlashgansarijinsiysist
emashakllanaboradi. 
Chuvalchanggavdasiningo’rtaqismlaridagermafroditbug’imlarbulib, 
ularningharbiridamustaqilerkaklikvaurgochilikjinsiya’zolarbo’ladi.