Samarqand davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

 
Parazitnematodalar 
 
Nematodalarsinfining 
7000 
gayaqinturixilma 
- 
xilumurtqasizvaumurtqalihayvonlarda, 
odamdavajudako’pmadaniyo’simliklardaparazitlikqilib, 
nematodozkasalliklarinikeltiribchiqaradi. 
 
Odamaskaridasi. 
(Ascarislumbricoides) 
Bunematodaanchayirikchuvalchangbo’lib,  urg’ochisininguzunligi  30-40  sm, 
erkagiesa 
15-25 
smgavdasiningeni 
4-6 
mmgateng. 
Askaridaodamningingichkaichagidayashasa, 
lichinkalarijigarda, 
yurakdavao’pkadabirozvaqtparazitlikqiladi. 
Askaridaningurg’ochisijudahamserpushtbo’lib, 
birsutkadao’rtacha 
200 
minggayaqinurug’langantuxumqo’yadi. 
Tuxumiovalsimon, 
qalinoqsillipo’stbilano’ralgan, o’lchami 50-70 mikrongatengdir. 
 
Tuxumlarodamnajasibilantashqimuhitgachiqarilgandanso’ng, 
uningrivojlanishiuchunqulaysharoitbo’lishilozim.  Agardamuhitharorati  +25
0
- 
+30
0 
Svayetarlinamlikbo’lsatuxumichida  13-16  kundalichinkashakllanadi. 
Atrofmuhitomillarisalbiy  (pastharorat,  quruqtuproq,  kislorodsizmuhit)  bo’lsa, 
rivojlanishjudasekinyokiumumanto’xtabqoladi. 
Tajribalardashunarsaisbotlanganki, 
noqulayomillarorasidahamtuxumlaro’ziningtiriklikqobiliyatini 
5-6 
yildavomidasaqlabqolishimumkin. 
Hatto 
4 
foizliformalineritmasida, 
15 
foizlisulfatkislotadatuxumlarbirnechaoydavomidahamtirikqolgan. 
Sababshukiurug’langantuxumlarqalinoqsillipo’stbilanqoplanganbo’ladivabunda

---

ypo’stkeskinsalbiyomillargatuxumnichidamliqiladi. 
Ichidalichinkashakllangantuxuminvazion (yuqumli, zararli) hisoblanadi. 
 
Odamyuvilmagansabzavotvamevalarni, 
qaynatilmaganariqvahovuzsuvlarini, 
ifloslanganboshqaoziq-
ovqatmahsulotlariniiste’molqilganda, 
askaridatuxumlarinio’zigayuqtiradi. 
Ichakkatushgantuxumningpo’stiajralib, 
undan 
0,2 
- 
0,3 
mmuzunlikkaegabo’lganlichinkachiqadi. 
Uichakdevoriniteshib, 
venaqonoqimigao’tadi. 
Qonoqimibilanjigarga, 
yurakkaboradi. 
Yurakdano’pkaarteriyasiorqalio’pkagaboradi. 
Lichinkaningqongao’tib, 
uorqalio’pkaalveollarigaborishiningasosiysababishuki, 
uningma’lumuzunlikkachao’sishivarivojlanishiuchunko’pkislorodtalabqiladi. 
Asliniolgandatashqimuhitdatuxumichidalichinkaningshaklllanishivakeyinchalik
odamorganizmigatushganlichinkaningma’lumstadiyalarinimuvaffaqiyatlio’tishi
uchunkislorodtalabqilinadi.  
 
Lichinkalaro’pkada 
10-12 
kundavomidayashab, 
o’pkato’qimalarinimexanikjihatdanbuzadi,  o’pkadaginervuchlariniyallig’laydi, 
kapillyartomirlariniyemiradi, 
o’pkashamollanishinitezlashtiradi. 
Odamyo’talganpaytda 
1,5-2 
mmuzunlikkayetganlichinkalarhalqumga, 
undanog’izbo’shlig’igatushadi. 
Og’izbo’shlig’idagilichinkalarso’laksuyuqligibilanbirgaqaytayutiladi. 
Ingichkaichakkatushganlichinkaog’ziatrofidagiuchtalablariyordamidaichakdevo
rigamahkamyopishiboladiva  2,5  -  3  oydavoyagayetib,  biryilparazitlikqilib, 
keyinhalokbo’ladi. 
 
Odamichagidabiryo’labirnechta  (3-25  tadan,  ba’zan  1000  tagacha) 
askaridalarparazitlikqilishimumkin. 
Buraqamyutilganinvaziontuxumlarsonigabog’liq. 
Askaridalarningkeltiribchiqargankasalligiaskaridozdeyilib, 
ubilanharxilyoshdagiodamlar, 
ayniqsayoshbolalar 
(jumladanboshlang’ichsinfo’quvchilari) ko’proqkasallanadi. 
 
Askaridozanchaog’irkechadigankasallikdirvabolasalomatligigajudakattaz
araryetkazadi. 
Ayrimhollardaaskaridalarichakdevoriniteshibqorinbo’shlig’iga, 
jigar,buyrak, 
qovuqvasiydikyo’llarigao’tibshuorganlarnibo’zishimumkin. 
Ba’zanichakdagiko’paskaridalarbir-birigao’ralib, 
tugunhosilqiladivaichakyo’linito’sishiyokiichakniyorilishigasababchibo’ladi. 
Askaridalarningajratganzaharlimoddalaribolaorganizmininormalo’sishivarivojla
nishigasalbiyta’sirqiladi. 
Bolaningasabsistemasiningfaoliyatibo’ziladi, 
aqliyvajismoniyishchanligikeskinpasayadi, 
kasalvandvainjiqbo’libqoladi. 
Askaridozdako’ngilaynish, 
qaydqilish, 
ishtahaningbo’zilishivadarmonsizlanishkabialomatlarhampaydobo’ladi. 
Askaridalarningodamgayuqishinioldinolishuchunbirqatorprofilaktikchoral
arniamalgaoshirishlozim. 
Buchoralarbirinchinavbatdashaxsiyvaijtimoiygigiyenaga 
(tozalikka) 
rioyaqilishnitalabetadi. 

---

Askaridatuxumlarinitarqalishinioldiniolishdaichimliksuvi, 
sabzavotvapolizekinlariniodamnajasibilanifloslantirmaslik, 
askaridozbilankasallanganbemorlarnio’zvaqtidaaniqlashvaularnidavolashzarur. 
Uypashshalariinvaziontuxumlarnitanasigayopishtiribtashibyuradi. 
Shusabablibupashshalarniqirish, 
mevavasabzavotlarniyuvibiste’molqilish, 
yilningissiqoylaridavridaoziq-ovqatmahsulotlariniochiqqoldirmaslik, 
oqarsuvnihardoimqaynatibichishkabiishlarniamalgaoshirishlozimdir. 
AskaridozkasalliginematodozlarorasidaYeryuzidajudakengtarqalgan. 
Udeyarlihammamamlakatlardauchraydidesakxatoqilmaymiz,  ayniqsaYaponiya, 
shuningdekYevropaningjanubiy, markaziyvag’arbiyqismlaridako’puchraydi. 
O’zbekistonsharoitidaaskaridozsug’oriladiganvatog’ 
oldirayonlardayashovchiaholiorasidauchrabturadi. 
Odamaskaridasidantashqarichorvahayvonlarivauyparrandalariorasidaham
parazitaskaridalarkengtarqalgan. 
Bulargaotaskaridasi, 
cho’chqaaskaridasi, 
tovuqaskaridasikabilarniaytibo’tishmumkin. 
Shuniaytishlozimkiharbirturaskaridasifaqatbittaturgamansubbo’lganho’ja
yin 
(hayvon) 
tanasidaparazitlikqilishgalayoqatli. 
. 
Nematodalarsinfiningaskaridadantashqariyanabolalarostrisasi, qilboshnematoda, 
trixina, 
qiyshiqboshkabiturlarihamodamningovqathazmqilishorganlaridavamushaklarior
asidaparazitlikqilib, anchaog’irnematodozkasalliklarinikeltiribchiqaradi.