Samarqand davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

Bulutsimonlarning  hujayra  elementlari.  Tananing  mezogliyasida  har 
xil  hujayralar  tarqoq  va  tartibsiz  joylashgan.  Bunday  hujayralarning  bir  guruhi 
kollensitlar  deyilib,  tayanch-biriktiruvchi  to’qima  elementlari  hisoblanadi. 
Ikkinchi guruh hujayralari skleroblastlar tananing skeletini hosil qiladi. 
 
Mezogleyada anchagina miqdorda harakatchan amyobasitlar ham bo’lib, 
ularning  ba’zilari  xoanositlardan  kelgan  oziqni  hazm  qilishda  ishtirok  etadi. 
Amyobasitlarning bir qismi jinsiy hujayralarni hosil qiluvchi arxeositlarga yoki 
boshqa turdagi  hujayralarga  aylanishi  mumkin.  Tekshirishlar  shuni  ko’rsatdiki 
bulutsimonlarning mezogleyasida bir tur hujayralar boshqa turdagi hujayralarga 
aylanish  qobilyati  ancha  rivojlangan  ekan.  Masalan,  endodermadagi  xoanosit 
o’z xivchinini tashlab, mezogleyaga o’tib amyobasitga aylanishi yoki aksincha 
amyobasit  xoanositni  hosil  qilishi  mumkin.  Xuddi  shuningdek  dermal 
(ektoderma)  qavatdagi  yassi  epiteliy  (pinakosit)  hujayrasi  mezogleyaga  o’tib 
amyobasitga  aylanishi  mumkin.  Bunday  jarayon  bir  guruh  bulutsimonlari 
(ohakli  bulutsimonlar)  da  uchrab,  ularda  ixtisoslashgan  to’qimalarning 
bo’lmasligi  va  umuman  ushbu  hayvonlarning  ancha  sodda  to’zilganligini 
ko’rsatadi.  

---

 
Bulutsimonlarda  nerv  sistemasi  rivojlanmagan.  Lekin  ayrim  zoolog 
olimlarning  tasdiqlashicha  mezogleyada  o’simtali  yulduzsimon  hujayralar 
bo’lib,  ularning  o’simtalarini  bir  qismi  ektodermaga,  ba’zilari  xoanositli 
kameralarga borib tutashadi. Bunday hujayralar ta’sirni o’tkazishda ishtirok etsa 
kerak  deb  faraz  qilishadi.  Lekin  bu  xususiyat  fiziologik  jihatdan  haligacha 
isbotlanmagan. 
 
Skeleti.  Bulutsimonlarning  skeleti  tananing  ichki  tayanchini  bajarib, 
tarkibi  jihatdan  ohak  yoki  kremniy  yoki  kremniy  bilan  shox  (organik) 
moddaning aralashmasi yoki faqat organik (spongin) moddadan iborat bo’ladi. 
Skelet  mezogleyada  joylashib,  u  mikroskopik  tanachalar  yoki  ignalar 
(spikulalar)  dan  iborat.  Bunday  ignalar  skleroblastlar  ichida  shakllanadi. 
Spikulalar har xil geometrik shakllarda bo’ladi, lekin ularni  4 guruhga ajratish 
mumkin: 
 
1. Bir o’qli - tayoqchasimon, ignasimon, bukilgan va hakozo. 
 
2. Uch o’qli - spikulalar o’zaro to’g’ri burchak hosil qilib kesishadi. 
 
3. Turt o’qli - bir necha spikula o’zaro 120
0 
burchak hosil qilib kesishadi.  
 
4. Ko’p o’qli - sharsimon yoki kichik yulduzsimon shaklda bo’ladi. 
 
Ma’lum  bir  hayvon  tanasida  bir  vaqtning  o’zida  har  xil  shakldagi 
spikulalarni  uchratish  mumkin.  Spikulalar  bir-biri  bilan  tutashib,  hayvon 
skeletini hosil qiladi. 
 
Shox  moddadan  (spongindan)  iborat  bo’lgan  skelet  mezogleyada  ko’p 
tarmoqlangan  sarg’ish  rangdagi  spongin  tolalaridan  iboratdir.  Bu  tolalarning 
kimyoviy  tarkibi  ipak  tolasi  tarkibiga  yaqin,  lekin  iod  elementi  14%  gacha 
bo’ladi.