Samarqand davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

O’rgimchaksimonlar sinfining klassifikasiyasi 
O’rgimchaksimonlar bir nechta turkumlarga bo’linadi. Bu turkumlarning 
eng asosiylari qo’yidagilardir.  
 
Chayonlar  turkumi  –  Scorpionida.  Chayonlar  o’rtacha  kattalikdagi 
yoki  ancha  yirik  o’rgimchaksimonlarni    va  asosan  issiq  iqlimli  hududlarda 
tarqalgan  turlarni  o’z  ichiga  oladi.  Ularning  ayrim  turlarini  tanasi  15  sm  va 
undan uzunroq bo’lishi mumkin. Chayonlar tunda faol hayot kechiradi. Kunduzi 
esa  ular  toshlar,  daraxt  po’stlog’i  ostida,  devorlar  kovagida  va  yoriqlarida 
yashirinib  yotadi.  Ularning  oziqasi  turli  hasharotlar  hisoblanadi.  Chayonlarni 
ombursimon  uzun  pedipalplari  va  segmentlarga  aniq  bo’lingan  uzun  qorin 
bo’limiga  qarab  ajratish  mumkin.  Bosh  ko’krak  yaxlit  ustki  qalqon  bilan 
qoplangan.  Qornining  oxirgi  bo’g’imi  telson  deyilib,  uning  kengaygan  ichida 
bir juft zahar bezlari joylashgan. Telsonning uchi ingichka nayzaga o’xshaydi. 
Ana shu nayza ichida zahar bezlarining yo’li tashqariga ochiladi. Chayonlarning 
zahar  apparati  o’z  o’ljasini  o’ldirish,  oziqlanish  va  himoyalanish  uchun 
ishlatiladi.  O’ljasiga  nisbatan  zaharini  ishlatish  qo’yidagicha  bo’ladi,  ya’ni 
chayon pedipalplari yordamida hayvonni mahkam ushlab turib, qorin bo’limini 
ko’tarib, qayirib, nayzasini sanchiydi va suyuq zaharini tukadi.  
      Mayda  chayonlarning  zahari  odamga  kuchli  ta’sir  qilmaydi,  lekin  yirik 
chayonlarning zahari odam hayotiga xavf tug’diradi. 
      Ilmiy  manbalarda  chayon  zaharidan  odamning  halok  bo’lganligi  haqida 
ma’lumot mavjuddir.  
       Hozirgi  vaqtda  chayonlarning  600  turi  ma’lum.  Ularning  ko’pgina  tur-lari 
tropiklarda tarqalgan. Masalan, uzunligi 17 sm ga teng bo’lgan afrika chayoni