Samarqand davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

Tashqi  tuzilishi.  O’rgimchaksimonlarning  tanasi  boshko’krak  va  qorin 
bo’limlaridan  iborat.  Boshko’krak  akron  va  7  ta  segmentdan  (ba’zan  7-nchi 
segment  taraqqiy  etmagan)  tashkil  topgan.  Ayrim  guruhlarida  (salpuglar  va 
ba’zi tuban taraqqiy etganlarida) oldingi 4 ta segment o’zaro bir-biriga qo’shilib 
ketgan va 2 tasi esa erkin holda birlashadi. Faqat shu segmentlardan keyingina 
qorin bo’limi segmentlari boshlanadi. Ko’pgina o’rgimchaksimonlarning qorin 
bo’g’imlari  ham  boshko’krak  singari  qo’shilib  ketgan  va  tana  ikkita  yaxlit 
bo’limdan iborat bo’lib qoladi. Shuningdek ayrim guruhlarida bu ikkala bo’lim 
ham  birga  qo’shilib,  bitta  yaxlit  tanani  hosil  qiladi.  Bunday  holni  kanalarda 
ko’rish mumkin.  
      O’rgimchaksimonlarning  tana  o’lchamlari  0,2  mm  dan  tortib,  20  sm  gacha 
bo’ladi.  Xelisera  va  pedipalplar  turli  o’rgimchaksimonlarda  turlicha  bo’ladi. 
Ko’pgina  guruhlarida  (chayonlar,  soxtachayonlar,  solpuglar  va  pichano’rarlar) 
xeliseralari  ancha  kalta  bo’lib,  og’iz  teshigining  oldingi  tomonida  joylashgan. 
Xelisera  uch bo’g’imdan  iborat.  Eng  ustki  bug’im  harakatchan,  o’tkir  ilmoqni 
hosil  qiladi.  Kanalarda  esa  xeliseraning  uchi  o’tkirlashgan,  tishchasi  ikki 
bo’g’imli  o’simtalardan  iborat.  Pedipalplar  bir  nechta  bo’g’imlardan  iborat. 
Uning  asosiy  bo’g’imidagi  chaynovchi  o’simtasi  oziqni  maydalaydi. 
Pedipalpning  qolgan  bo’g’imlari  paypaslagich  vazifasini  bajaradi.  Ayrim 
o’rgimchaksimonlar (chayonlar, soxta chayonlar) da pedipalplar uzun qisqichga 
aylangan.  O’rgimchak  va  solpuglarda  esa  pedipalplar  yurish  oyoqlariga 
o’xshash bo’lib, sezgi a’zosi vazifasini o’taydi. Boshko’krakning qolgan 4 jufti 
yurish oyoqlari bo’lib, ularning uchi tirnoqlar bilan ta’minlangan. 
       O’rgimchaksimonlarning  qorin  bo’limida  oyoqlar  rivojlanmagan.  Lekin 
ayrim  guruhlarida  (chayonlar,  soxta  chayonlar,  o’rgimchaklarda)  o’zgargan 
qorinoyoqlar bo’lib, ular o’pka xaltasi yoki ip o’rovchi bezlarga aylangan. 
      O’rgimchaksimonlarning 
gavda 
qoplag’ichlari 
boshqa 
bo’g’imoyoqlilarnikiga o’xshash tuzilgan bo’lib, uch qavatli kutikula va uning 
ostida  yotuvchi  gipoderma  hamda  bazal  membranadan  iborat.  Kutikula  ancha 
yupqa,  lekin  tanadan  suvni  bug’lanishiga  to’sqinlik  qiladi.  Bu  xususiyat 
kutikulaning  eng  tashqi  qavati  (epikutikula)  da  mumga  o’xshash  lipoprotein 
moddasining mavjudligidadir. 

---

      O’rgimchaksimonlarning gavda qoplag’ichlari tarkibiga yana zahar bez-lari 
(chayon  va  ba’zi  o’rgimchaklarda),  ip  o’rovchi  bezlar  ham  bo’lib,  ular  teri 
epiteliysidan hosil bo’ladi.