Samarqand davlat universiteti sh. Q. Yuldashev, D. Q. Usmanova, L. N. Xalikova

O‘z-o‘zini tekshirish savollari 

---

129 
1.
Elektron tijorat sohasidagi Internet qanday foyda keltiradi? 
2.
Internet-magazinning ishlash texnologiyasi qanday ko‘rinishga 
ega? 
3.
Mahsulot (tovar) uchun to‘lovlar qanday usullarda amalga 
oshiriladi? 
4.
Elektron tijoratga yo‘naltirilgan xavflarining qanday turlai 
mavjud? 
5.
Elektron tijoratning iqtisodiy xavfsizligi nimadan iborat? 
6.
Kompaniyani har bir bosqichda kutib turadigan qanday xavflarni 
bilasiz? 
7.
ISTF konsorsiumi axborot xavfsizligining qanday sohalarini 
ajratadi? 
8.
Axborot xavfsizligining kompleks tizimini tashkil 
qilishning 
asosiy funksional komponentlarini aniqlang? 
9.
Elektron tijoratning rivojlanishini qanday sabablar sekinlashtiradi? 
Bob 12. Korporativ axborot xavfsizligi
12.1. Korporativ xavfsizlikning mohiyati. 
12.2. Axborot xavfsizligi korporativ xavfsizlikning tarkibiy qismi 
sifatida. 
12.3. Korporativ axborot xavfsizligi tamoyillari
12.4. Korxonalarni himoya qilish usullari. 
 12.1. Korporativ xavfsizlikning mohiyati 
 
Korxonaning korporativ xavfsizligi juda keng tushuncha bo`lib, u 
ko'p jihatlarni o'z ichiga oladi. Ushbu Bob bo'yicha juda ko`plab 
kitoblarni yozish mumkin. Ammo qisqa maqolada biz sizni korporativ 
xavfsizlikning asosiy tushunchalari va sohalari bilan tanishtirishga 
harakat qilamiz. Keling, mazkur tushunchaga nimalar kiritilganligini, 
qaysi vositalardan foydalanilganligini va hozirgi paytda korporativ 
xavfsizlikning qanday tendentsiyalari mavjudligini ko'rib chiqamiz. 
Buni "korporativ xavfsizlik" atamasining ta'rifidan boshlash kerak. Bu 
bilan biz kompaniyaning shunday holatini nazarda tutamiz, unda o'z 
faoliyatini taxmin qilishda favqulodda vaziyatlar ehtimoli va noma'lum 
omillarning ta'siri past bo'ladi. Oddiy qilib aytganda, agar kompaniya o'z 
ishining natijalari menejment uchun taxmin qilinadigan bo'lsa va u 

---

130 
doimiy ravishda kerakli natijalarni bersa, kompaniya xavfsizdir. 
Korxona xavfsizligi qanday ta'minlanishini tushunish uchun siz xavf 
manbalarini yoki xavf manbalarini aniqlashingiz kerak.
Korxona uchun xavf –xatar manbalari. Korxonalar turli xil xavf-
xatar manbalari moliyaviy, xodimlar, axborot, favqulodda, texnologik, 
huquqiy hisoblanadi. Umuman olganda, ularni ikkita katta guruhga 
bo'lish mumkin - tashqi va ichki. Kompaniya tashqi xavf manbalarini 
bevosita nazorat qila olmaydi. Ushbu xatarlarga retsessiyalar va 
inqirozlar, halokatli iqlim hodisalari, ijtimoiy jarayonlar kiradi. 
Xatarlarni nazorat qila olmaslik kompaniyaning ularga tayyor bo'lishi 
kerakligini anglatadi. Buning uchun unga, avvalambor, salbiy holatlarni 
bashorat qiladigan malakali mutaxassislar kerak bo`ladi. Ikkinchidan, 
fors-major holatlarida biz tartibga solish mexanizmlari va "xavfsizlik 
chegarasi" ga muhtojlik sezadi. Ichki xavf- xatarlarlar ham kompaniya
xavfsizligiga ta'sir qilishi mumkin. Masalan, xomashyo ta'minoti 
buzilgan taqdirda uning zahirasini tashkil qilish yoki boshqa etkazib 
beruvchilar bilan shartnomalar tuzish mumkin. Har bir kompaniyaning, 
hatto undan ham ko'proq sanoatning o'ziga xos xususiyatlari bor, ammo 
barchaga xos bo'lgan xatarlar mavjud. Bularga axborot xavfsizligi xavfi 
kiradi. Axborot korporativ xavfsizligi umuman ikki yo'nalishda - tashqi 
va ichki yo'nalishda ta'minlanadi. Tashqi tahdidlardan himoya qilish 
xakerlar tajovuzining oldini olish, pudratchilar va uchinchi tomon 
xizmatlarining aybi bilan ma'lumotlar yo'qotilishini oldini olish, aloqa va 
ma'lumotlarni uzatish xavfsizligini ta'minlash uchun mo'ljallangan. Ichki 
xavfsizlik kompaniyadagi zararli faoliyat bilan bog'liq yo'qotishlar va 
iqtisodiy jihatdan oqsash bilan bog'liq. Zararli harakatlar qasddan ham, 
bilmasdan ham bo'lishi mumkin. Biroq, ikkalasini ham oldini olish 
uchun sizda vositalar bo'lishi kerak. Va bunday mablag'lar mavjud.