Samarqand davlat universiteti sh. Q. Yuldashev, D. Q. Usmanova, L. N. Xalikova

Business-to-consumer (B2C)
Agar B2B sherik kompaniyalar o'rtasidagi ishbilarmonlik 
aloqalarini nazarda tutadigan bo'lsa, unda B2C bitimi asosan tovarlarni 
Internet orqali keng ommaga sotishdir. B2C shaklidagi elektron 
tijoratning afzalligi global va tezkor operatsiyalar bo'lib, ishlab 
chiqaruvchilar va iste'molchilarga pulni tejashga imkon beradi. B2C 
tijoratiga misol qilib butun dunyo bo'ylab xaridorlarga 24 soat davomida 
xarid qilish imkoniyatini beradigan amazon.com va buy.com kabi 
onlayn-do'konlarni misol keltirish mumkin. Hozirgi vaqtda B2C 
operatsiyalari AQSh va G'arbiy Yevropada keng rivojlangan. B2C 
tijoratining ishlashi oddiy. Potentsial iste'molchi mahsulotning tavsifi va 
rasmini o'z ichiga olgan virtual hisoblagichga tashrif buyuradi, o'zi 
uchun qiziq bo'lgan mahsulotlarni tanlaydi, ular tanlanganidan so'ng, 
potentsial xarid to'g'risida ma'lumot saqlanadigan "virtual savat" ga 
joylashtiriladi. Iste'molchi undan kerakli mahsulotni tanlaydi va uning 
manzili va kredit karta ma'lumotlarini taqdim etadi. Qoidaga ko'ra, 
tovarlarni yetkazib berish bir hafta ichida amalga oshiriladi.
Iste'molchidan iste'molchiga (C2C) C2C tijorat ko'p jihatdan 
o'xshash va B2C ga muqobil hisoblanadi. C2C ning farqi shundaki, 
tovar va xizmatlar almashinuvi xo'jalik yurituvchi subyekttlar va 
iste'molchilar o'rtasida emas, balki iste'molchilar o'rtasida ikkilamchi 
bozorga o'xshash tarzda amalga oshiriladi. Bunga Ebay.com kabi virtual 
kim oshdi savdosi misol bo'la oladi. C2C tranzaktsiyasi qanday amalga 
oshiriladi? Birinchidan, potentsial xaridor onlayn-kim oshdi savdosiga 
tashrif buyuradi va o'zi uchun qiziq bo'lgan toifalarni (tovarlarni) 
tanlaydi. Keyin u ma'lum bir mahsulot uchun o'z takliflarini 
joylashtiradi. Ushbu takliflar sotuvchi tomonidan belgilangan ma'lum bir 
cheklangan vaqt ichida amalga oshirilishi kerak. Nihoyat, vaqt 
o'tganidan so'ng, kim oshdi savdosiga qo'yilgan narsa eng yuqori narxga 
taklif qilinadi. Amaliyot shuni ko'rsatadiki, Internetni bozorni 

---

117 
o'zgartirish va raqobat muhitini yaratishdagi salohiyati juda katta. 
Shubhasiz, ushbu imkoniyatlardan foydalanish mahalliy ishlab 
chiqaruvchilarga yangi bozorlarni, yangi xaridorlarni kashf etish va 
o'zlarini jahon bozorida e'lon qilish imkoniyatini beradi. Internet 
O'zbekistonga tovar yetkazib beruvchilar uchun katta imkoniyatlarni 
ochib beradi. Bugungi kunda ham Internetning ta'siri tanlangan 
bozorlarda ko'rinadi. Masalan, uzreport.com va uza.uz kabi internet 
nashrlari respublikadagi bosma nashrlar bilan raqobatlashadi, deb 
ishonch bilan aytishimiz mumkin. Biroq, Internetning imkoniyatlaridan 
to'liq foydalanish uchun ko'proq foydalanuvchilar soni kerakligi sir 
emas. Bugungi kunda foydalanuvchilarning o'sishida ham, provayderlar 
sonida ham ijobiy tendentsiya mavjud. Ishonch bilan aytishimiz 
mumkinki, Internetni rivojlantirishni bundan buyon ham davlat 
tomonidan qo'llab-quvvatlash raqobatni rivojlantirishda ham, mahalliy 
kompaniyalarni jahon bozoriga chiqarishda ham foyda keltiradi.