Samarqand davlat universiteti raqamli texnologiyalar fakulteti axborot tizimlarini matematik va

BBdan foydalanishga misol.
 
Barcha yuqoridagi aytib o`tilganlar bilan birga 
xulosaga kelish uchun, biz ETlari foydalanuvchilari talabini ishlab chiqish siklini 
ko`rib chiqamiz. Ish foydalanuvchilarning mantiqiy xulosalarini savol shaklida 
kiritishi bilan boshlanadi [1-4]:
Ishtirokchi ishga qabul qilinadimi?
Tizim o`zgaruvchilar ro`yxatidan o`zgaruvchi POSITION mantiqiy 
xulosasini tanlaydi. Keyin stekda o`zgaruvchan mantiqiy xulosaga o`xshash qoida 
tartibi joylashadi. Mantiqiy xulosalar ro`yxati eng boshidan(10-qoidadan) ko`rib 
chiqiladi. Ro`yxat shu zahoti 10-qoidadagi POSITION o`zgaruvchisini topadi va 
stekga bir elementni joylashtiradi. 10-qoidada tizim DEGREE shartli o`zgaruvchini 
topadi va o`zgaruvchilar ro`yxatini ko`rib chiqib, u yana initsializatsiya 
qilinmaganini ko`rsatadi.
Tizim ma’lumot so`raydi: Ishtirokchi ilmiy unvonga egami?

---

Huddi qabul qilingan javobdek DEGREE o`zgaruvchisi tizimga jo`natiladi, 
lekin uning uchun o`zgaruvchilar ro`yxatida initsializatsiya belgisi kiritiladi.
Agar ishtirokchi Savolga ― «HA» deb javob bersa, u holda
10 IF DEGREE = YO`Q, THEN POSITION= YO`Q 
qoidasi shartda norozilik tufayli inkor qilinadi, lekin unga mos mantiqiy xulosa 
stekdan o`chirib tashlanadi. POSITION mantiqiy xulosali o`zgaruvchi bilan yangi 
qoida qidirishda mantiqiy xulosalar ro`yxatini ko`rib chiqish davom ettiriladi. Keyin 
tizim 30- qoidani tanlaydi
30 IF DEGREE = HA VA DISCOVERY= HA, THEN POSITION =
ILMIY XODIM 
va uni stekka joylashtiradi. Endi tizim 30-qoidaga joylashtirilgan barcha shartli 
o`zgaruvchilarni o`zlashtirishga harakat qiladi. 
O`zgaruvchan 
shartlar 
ro`yxatida 
30-qoida 
uchun 
DISCOVERY 
o`zgaruvchisi ikkinchi bo`lib turadi. O`zgaruvchilar ro`yxatida DISCOVERY 
o`zgaruvchisi yana o`zlashtirilmagani belgilangan. Shuning uchun DISCOVERY 
o`zgaruvchisi o`zgaruvchan mantiqiy xulosalar ro`yxatiga kirmaydi, tizim yana 
ma’lumot so`raydi:
Ishtirokchi muhim yangilik(ixtiro) qildimi?
Tizim - «YO`Q» javobini oldi degan taklif kiritamiz, unda o`zgaruvchilar 
ro`yxati to`g`rilangan bo`ladi. 30-qoidada uchinchi o`zgaruvchi shart yo`k, demak, 
uni tahlil qilish mumkin. 
14.4-rasm.
BB va ma’lumotlar tuzilmasi
. 
Lekin qoidaning ikkinchi sharti bajarilmaydi, natijada, mantiqiy xulosa yana 
stekdan o`chirib tashlanadi. POSITION o`zgaruvchili mantiqiy xulosa bilan qoidani 
qidirish davom ettiriladi. Keyin tizim 40-qoidani tanlaydi va uni stekka joylashtiradi. 
Qoida shartlari va o`zgaruvchilar ro`yxatini ko`rib chiqib, tizim QUALIFY 
o`zgaruvchisining qiymati yana berilmaganini ko`rsatadi, bundan tashqari, bu 
o`zgaruvchi mantiqiy xulosalar ro`yxatining 20-qoidasida bor. 
10-qoida ESLI DEGREE = YO`Q, 1 POSITION 1 INTEREST TO POSITION = YO`Q,
2 QUALIFE 2 
20-qoida ESLI DEGREE = HA, 3 POSITION 3 TO QUALIFE = HA, 4 POSITION 4
30-qoida ESLI DEGREE = HA VA, DISCOVERY = HA 5 POSITION 5 DEGREE TO
POSITION = ILMIY 6 POSITION 6 XODIM ______________ POSITION 7 
Mantiqiy xulosalar ro’yhati 8 
40-qoida ESLI QUALIFE = HA VA, 9 DEGREE GRADE < 3.5 10 DISCOVERY I
EXSPERIENCE =2 11 TO POSITION = EKSPLUATATsIYa DEGREE 12 
BO’YIChA MUHANDIS DISCOVERY 13 QUALIFE 
50-qoida ESLI QUALIFE = HA VA 14 GRADE < 3.5 15 EXSPERIENCE I
EXSPERIENCE =2 16 TO POSITION = YO’Q ______________________ 
17 QUALIFE 
O’zgaruvchilar ro’yhati 18 GRADE
60-qoida ESLI QUALIFE = HA VA 19 EXSPERIENCE GRADE >= 3.5 20 TO
POSITION =MUHANDIS 21 QUALIFE KONSTRUKTOR Kesishish 
tugunlari 22 GRADE ___________ ____________ ____________ ____________ 
Bilimlar bazasi Qoidalar nomeri Shartlar nomeri
O`zgaruvchili shartlar nomeri___________________________ 
Mantiqiy xulosalar birlashmasi 

---

Tizim stekka yangi elementni olib keladi. 20-qoidada faqat bitta o`zgaruvchi 
shart DEGREE bor va uni DEGREE o`zgaruvchisi oldindan initsializatsiya 
qilinganidek amalga oshirish mumkin (DEGREE=HA). 20-qoidaga muvofiq 
QUALIFY o`zgaruvchisi HA (QUALIFY ― «HA») qiymatini qabul qiladi va qayta 
ishlangan mantiqiy xulosa stekdan o`chiriladi. Tizim 40-qoidaga qaytadi, shart 
tartibining bir birligiga kattalashadi va GRADE o`zgaruvchisi bilan ishlashga 
kirishadi. GRADE o`zgaruvchisi xulosalar ro`yxatida yo`q va unga qiymat yana 
berilmaydi. Tizim yangi savol beradi: Bilim yurtida ishtirokchining o`rtacha bali 
qanday bo`lgan?
Ishtirokchining javobi, aytaylik 3.0, va tizim GRADE o`zgaruvchisiga qiymat 
beradi. EXPERIENCE o`zgaruvchisi mantiqiy xulosalar ro`yxatida yo`q, va u 
initsializatsiya qilinmaydi, shuning uchun tizim yana so`raydi:
Ishtirokchi mutaxassisligi bo`yicha qancha yil ishlagan?
14.5-rasm.
O`zgaruvchilarning to`g`rilangan ro`yxati. 
Tizim ishtirokchiga 4 javobini yuborgan bo`lsin. U holda EXPERIENCE 
o`zgaruvchisi 4 da o`zlashtiriladi, uning initsializatsiya belgisi 1 ga o`zgaradi, 
stekdagi tartib esa 4 gacha siljiydi. 40-qoidada o`zgaruvchi shart boshqa yo`q, 
demak, shartni tekshirish ishga tushadi.