Samarqand davlat universiteti pedagogika fakulteti pedagogika kafedrasi

Tez aytishlar – nutq o’stirish omili
Nutq —insonga berilgan oliy ne'matlardan biri. Inson besh yoshga to'lgunga qadar umri davomida ishlatadigan so'zlarning 90 foizini o'rganib, so'zlay bosh-laydi. Demak, shu yoshdan boshlab so'zlarni to'g'ri, chiroyli va aniq talaffuz qilish lozim. Buning uchun bolaning dastlabki so'zlarni talaffuz qila boshlashi bilan nutqiga ahamyat qaratib, tarbiyalab borish talab etiladi. Bunda, ayniqsa, bosh­lang'ich sinf o'qituvchilari zimmasiga katta mas'uliyat yukianadi. O'qituvchi bolalarning talaffuzi, nutqi ustida qanchalik ko'p ishlasa, uning o'quvchilari tushunarli, sof, jarangdor so'zlay boshlaydi, ularda notiqlik, o'z kechinmalarini boshqalarga qiynalmasdan yetkaza olish ko'nikma hamda malakalari shakllanib boradi.
Yaxshi talaffuz qilish slida tovush hosil qiluvchi nutq a'zolarining egiluvchanligiga bog'liq. Bu egiluvchanlikni o'stirish uchun turli mashqlardan, tez aytish o'yinlaridan foydalanish yaxshi samara beradi. Tez aytish o'yinlari to'g'ri nafas olishga, tovushlarni ravon talaffuz qilishga, bolaning fiziologik holatiga ijobiy ta'sir ko'rsatadi. Ayniqsa, o'qituvchi «Alifbe» dars-laridav har bir harfni o'rgatayotganda shu harfga moslab tez aytishlardan foydalansa, bu bolalarning darsga bo'lgan qiziqishini, diqqatini oshiradi, faolligini kuchay-tiradi. Dars davomida boladagi toliqish va zerikishning oldini oladi. Turli mavzudagi hayvonlar, o'simliklar to'g'risidagi tez aytishlar esa bolani tabiat bilan tanishtiradi, borliqni tushu­nishga undaydi. O'qituvchi ularni tanlaganda, bolaning yosh xususiyatiga e'tibor berishi kerak.
Savod o'rgatish darslarida tez aytishlardan unumli foydalanish bolaning nafaqat talaffuz me'yorini tartibga soladi, balki aqliy salohiyatini ham oshiradi. Muayyan mavzular doirasidagi tez aytishlar fanlarni bir-biriga bog'iab o'zlashtirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Masalan, tabiat bilan bog'liq tez aytishlar o'quvchilarni jonli va jonsiz tabiatni bir-biridan farq-lashga undasa, tarbiya, odob-axloq bilan bog'liq tez aytishlar bola tarbiyasida ijobiy xislatlarni shakllan-tiradi. Umuman olganda, tez aytishlar savod o'rgatish darslari sifatini oshiribgina qolmay, darslarning ta'lim-tarbiyaviy jihatdan samarali bo'lishiga ham ma'lum darajada hissa qo'shadi.