Samarqand davlat universiteti қозон миллий тадқИҚотлар технология университети

 
7.2. Ob‟ektlarning sust tajribalar
asosidagi statistik modellari
 
 
 
Empirik modellar vaol va sust tajribalar asosida tuziladi. Empirik 
modellar tajriba ma‟lumotlarini ifodalovchi tenglamalardir.
Ma‟lumki, o„lchanadigan kattaliklar – tasoddifiy kattaliklardir. 
Shuning uchun ehtimollar nazariyasi qonunlari va tajriba natijalarini 
matematik statistika qayta ishlashga ko„ra matematik modelni tuzish 
statistik usullarni qo„llash bilan amalga oshiriladi.
Sust tajribaning mohiyati: tadqiqotchi ma‟lum hajmdagi tajriba 
natijalarini, ya‟ni 
parametrlar (omillar) va
chiqish parametinini 
qiymatlari yig„adi. Ma‟lumotlarni yig„ish ob‟ektni ishlatishning 
mo„‟tadil sharoitida amalga oshiriladi. Ma‟lumotlar (tanlanma) sanoat 
yoki laboratoriya qurilmalaridan olinadi. 
7.1-bo„limda empirik modelning umumiy ko„rinishi yaqinlashgan 
regressiya tenglamasi (7.1) qo„rinishida berilishi mumkin:
 
 
Empirik modelning (7.4) aniq ko„rinishini olish uchun 
quyidagilarni bajarish kerak: 

(7.4) tenglamada 
funksiyaning aniq ko„rinishini topish kerak; 

regressiya koeffitsiyentlari 
qiymatlari aniqlash kerak; 

olingan natijalarni statistik tahlilini o„tkazish kerak. 
Polinomlar ko„rinishidagi statistik matematik modellarni olish 
uchun korrelyatsion va regression tahlil usullari qo„llaniladi. 
Statistik modellarni tuzish bor necha bosqichlardan tashkil topgan: 

model tenglamasi 
–
chi darajali polinom ko„rinishida yoziladi; 

ushbu polinomning koeffitsiyentlari hisoblanadi; 

omillar o„rtasida chiziqli bog„liqliklarning borligi baholanadi, 
ya‟ni juftli korrelyatsiya koeffitsiyentlari hisoblanadi; 

Styudent me‟zoni (
) bo„yicha polinom koeffitsiyentlarining 
ahamiyatliliga baholanadi; 

---

118 

Fisher me‟zoni (
F
) bo„yicha regressiya tenglamasining aniq 
jarayonga adekvatligi o„rnatiladi.