Samarqand davlat universiteti қозон миллий тадқИҚотлар технология университети

Graflar nazariyasi elementlarini qo„llab,
kinetik modellarni tuzish usuli 
Quyidagi reaksiya misolida tezlik ifodasini keltirib chiqarishni 
qaraymiz: 
 
Reaksiya mexanizmini ketma-ket boruvchi elementar bosiichlardan 
iborat deb iaraymiz: 
1.
→
 

---

99 
2.
→
 
3.
→
 
 
. 
Berilgan mexanizm uchun grafni quyidagi ko„rinishda beramiz: 
Oxirgi elementlar to„plamlari va ular o„rtasidagi o„zaro 
bog„likliklarning barcha grafik tasviriga 
graf 
deyiladi. Graf 
cho‘qqilar 
(tugunlar)
va 
qirralardan (yoki yoylar)
iborat. 
Yoy
– grafning cho„qqilarini birlashtiruvchi chiziq. 
Sikl
– yopiq yoylar to„plami. 
Graf daraxti (karkas)
– grafning barcha cho„qqilari orqali o„tuvchi 
va berilgan cho„qqiga kiruvchi yopilmagan yoylar to„plami. 
Masalan, 
zC
cho„qqisi uchun 
daraxt
grafi: 
Grafg 
yoylarining salmog‘i 
– berilgan elementar boqich kimyoviy 
reaksiya 
tezligining 
ushbu 
yoy 
chiqadigan 
orliq 
mahsulot 
konsentratsiyasiga nisbati. 
 
 
 
Graf daraxtining salmog„i uni hosil qilgan yoylar salmoqlari 
ko„paytmasiga teng. 

---

100 
 
Ta‟rifga ko„ra, oraliq mahsulotning konsentratsiyasi berilgan oraliq 
modda uchun karkas salmog„ining barcha karkaslar salmoqlari 
yig„indisiga nisbati, ya‟ni: 
 
Ushbu usulning asosida kimyoviy teaksiyaning statsionar o„tishi 
nazariyasi yotadi. O„z-o„zidan, reaksiya umumiy tezligini reaksiya 
mexanizmining istalgan elementar bosqichidan yozish mumkin, 
masalan: 
Grafda
reaksiya mexanizmi har bir cho„qqi bir to„g„ri va bir qaytar 
karkaslardan va 
n-2
aralash 
karkasdan
iborat 
n
cho„qqidan tashkil 
topgan chiziqli bir tomonga yo„nalishli reaksiya. 
Karkaslarning umumiy soni: 
Qaytar kimyoviy reaksiya berilgan bo„lsin: 
 
Berilgan reaksiyaning mexanizmi grafi quyidagi ko„rinishda 
bo„ladi: 
 
Karkaslar vaznlari: 
To„g„ri 
teskari 
aralash 
I 
 
 
 
I 
 
 
 
I 
 
 
 
 
 
Umumiy holda graf yoyining salmog„i bosqich tezligining unda 
ishtirok etgan oraliq modda konsentratsiyasiga nisbati bilan aniqlanadi: 

---

101 
bunda 
mos ravishda to„g„ri va teskari yo„nalishdagi yoylar 
salmog„i; 
to„g„ri va teskari yo„nalishdagi reaksiyalar tezliklari; 
n yoki n+1 bosqichlarda oraliq moddaning konsentratsiyasi. 
Umumiy holda geterogen kimyoviy reaksiya tezligini quyidagicha 
ifodalash mumkin: 
∏
∏
∑
∑
∑
 
Kimyoviy reaksiya tezligi to„g„ri yo„nalishdagi yoylar salmoqlari 
yig„indisidan teskari yo„nalishdagi yoylar salmoqlari yig„indisining 
ayirmasini to„g„ri, teskari va aralash yo„nalishlardagi karkaslar 
salmoqlari yig„indisiga nisbatiga teng.