Samarqand davlat universiteti қозон миллий тадқИҚотлар технология университети

2.4. Diffuzion gidrodinamik modellar 
Diffuziya modellari moddalarning bo„ylama va ayl aralashishi 
sodir bo„ladigan apparatlarda real oqimlarni tasvirlash uchun ishlatiladi. 
Bo„ylama va aylanma aralashmaning paydo bo„lish tabiati juda 
murakkab. Faraz qilaylik, bunda aralashish ideal siqib chiqarish 
(konvektiv oqim) molekulyar diffuziya tufayli yuzaga kelsin. U holda 
matematik modellarni tuzishning blok tamoiliga muvofiq bir parametrli 
diffuzion gidrodinamik model tenglamasi quyidagi ko„rinishni oladi: 
bunda 
bo„ylanma harakatdagi diffuziya koeffitsiyenti, m
2
/s. 
Boshlang„ich va chegaraviy shartlar: 
t = 0 
da
 S(0,l)=C
0
; l = 0 
da
 
dS/dt = 0.
Bir parametrli model diffuziyani faqat bo„ylama yo„nalishda 
hisobga oladi. Agar moddalarning bo„ylama va radial aralashishi oqimda 
bir vaqtda sodir bo„lsa, oqim gidrodinamikasining matematik tavsifini 
ikki parametrli diffuziya modeli bilan ifodalash mumkin: 
(
)
bunda 
kesim yo„nalishida diffuziya koeffitsiyenti, m
2
/s; 
r
-joriy 
radius, m; 
R
- apparat oadiusi, m. 
Diffuzifning ta‟sir darajasini baholash uchug Peklening diffuzion 
me‟zonidan foydalanish mumkin: 
Agar 
bo„lsa, harakatlanadigan oqimni ideal siqib 
chiqarish oqimi deb hisoblash mumkin.

---

54 
Diffuzion modellar oqim strukturasini ko„pgina real qurilmalarda, 
jumladan plyonkali, purkagichli, barbatajli kolonnalar, ekstraktorlar va 
boshqalarda aniq aks ettiradi. 
2.5. Yacheykali gidrodinamik modellar 
Yacheykali modelning fizik mohiyati shundan iboratki, moddiy 
oqim bir nechta ketma-ket ulangan yacheykalar bilan ifodalanishi 
mumkin, bunda yacheykadagi oqim ideal aralashtirish strukturasiga ega, 
yacheykalar o„rtasida aralashish yo„q deb taxmin qilinadi. 
V
i
 – i
yacheykadagi hajm bo„lsin, 
m
3
. 
V
1
 = V
2
 = V
3
 =….= V
n 
deb qabul 
qilamiz. Chunki har qaysi yacheykada ideal aralashish rejimi amalga 
oshganligi sababli har qaysi yacheyka uchun ideal almashinish 
modelining tenglamasi o„rinli: 
{

---

55 
Har bir yacheykada moddaning bo„lish vaqti 
umumiy 
bo„lish vaqti 
u holda barcha yacheykalarning umumiy hajmi 
bunda 
n
– yacheykalar soni. 
i - 
chi yacheyka uchun yacheykaoi modelning tenglamasi quyidagi 
ko„rinishni oladi:
t = 0
da 
C(0) = C
0
.
da ideal almashish modelini, 
da ideal siqib chiqarish 
modelini olamiz.
Yacheykali model qo„llanilganda yacheykalar sonini tanlash juda 
katta ahamiyatga ega, u quyidagi formula yordamida hisoblanishi 
mumkin: 
 
Yacheykali modellar turli absorbsion va ekstraksion kolonnalarda, 
ba‟zi konstruksiyali issiqlik almashinish apparatlarida, aralashtirgichli 
kimyoviy 
reaktorlarning 
pag„onalarida, 
psivdosiqilgan 
qavatli 
apparatlarda oqimlarning xossalarini yetarli darajada aniq aks ettiradi.