Samarqand davlat universiteti қозон миллий тадқИҚотлар технология университети

K + M - (Ch + O) = T.
(1.11) 
Statsionar jarayonda 
T = 0
va tenglama quyidagi shaklni oladi 
K + M - (Ch + O) = 0.
(1.12) 
Etibor bering, (1.12) tenglamaga rioya qilish jarayonning 
harakatsizligini anglatmaydi. Statsionar bo„lmagan jarayonlarda ham 
ba‟zi moddalarning to„planishi nolga teng bo„lgan holatlar bo„lishi 
mumkin. Ammo bu juda kamdan-kam hollarda o„chraydi va biz 
qaraydigan holatlarda uchramaydi. Umuman olganda, balansning 
xususiyatlariga qarab, ba‟zi moddalarni nolga teng deb oldindan aytish 
mumkin. Shunday qilib, agar tabiatni muhofaza qilish qonuni amalda 
bo„lsa, unda, albatta, 
M = 0; O = 0. 
Boshqa ba‟zi holatlar quyidagi 
misolda ko„rib chiqilgan. 
1.12-misol.
Keling, uchta balansni tuzaylik, ularning uchinchisi 
unchalik jiddiy emas, lekin u ba‟zi nostandart holatlarning o„ziga xos 
xususiyatlarini o„zida aks ettiradi. 
1. Uzluksiz reaktorda boruvchi qaytmas 
reaksiyaning 
reagent bo„yicha balansi. Substand - 
A
modda moddasi, kontur butun 
apparatni qamrab olgan, vaqt oralig„i 1 s. Kirish: kirish oqimi orqali 
reaktorga sekundiga kiritilgan 
A
modda miqdori. Chiqish: reaktordan 
sekundiga oqim bilan chiqariladigan reaksiyaga kirishmagan 
A
modda 
miqdori. Manba nolga teng: qaytmas reaksiyada 
A
modda hosil 
bo„lmaydi. Oquva - bu sekundda reaksiyaga kirgan 
A
modda miqdori. 
2. Doimiy harakatdagi reaktor uchun ham xuddi shunday balans. 
Bunday holda kiruvchi yoki chiquvchi oqimlar yo„q. Bu shuni 
anglatadiki, A ning kirishi va chiqishi nolga teng, va balansda faqat 
oquva va to„planish qoladi. 
3. 
Hazil 
tariqasida 
talabaning 
boshidagi 
aqlli 
fikrlarni 
muvozanatlashtiraylik. Shartli ravishda, har qanday vaqtda va ayni 
damda ularning soni qancha ekanligini hisoblashimiz mumkin deb 

---

32 
taxmin qilamiz. Vaqt oralig„ini bir kun deb qabul qilaylik. U holda 
kirish - bu talabalarning kun davomida o„qtuvchilaridan, kitoblardan, 
do„stlardan o„zlashtirgan fikrlar soni. Manba - o„sha kungacha o„zi 
erishgan fikrlar soni. Oquva - unutilgan fikrlar soni. Ammo ketish qatiy 
nolga teng: agar biz o„z fikrimizni boshqasiga o„tkazsak, u bizning 
miyamizdan yo„qolmaydi. 
Shunday qilib, kimyoviy jarayonlarning matematik tavsifi ko„p 
hollarda muvozanat tenglamalaridan iborat bo„lib, birinchi navbatda 
moddiy va issiqlik balansi tenglamalaridir. Balansning ayrim 
moddalarining qiymatlari jarayon qonuniyatlaridan kelib chiqadi. 
Moddaning kirishi kirish oqimining oqim tezligi va undagi berilgan 
moddaning konsentratsiyasi bilan belgilanadi; issiqlikning kirishi 
kiruvchi suyuqlikning entalpiyasi, uning oqim tezligiga va tashqi 
tomondan issiqlikni devorlar orqali o„tkazilishiga bog„liq. Issiqlik va 
moddalarning manbalari va cho„kishi ishchi zonadagi reaksiyalar 
tezligiga va boo„qalarga bog„liq. Qaysi, jumladan cheklangan, oddiy 
differensial yoki qisman differensial tenglamalar yordamida jarayon 
ifodalanadi - bu konturning va vaqt oralig„ining tanlashga, ular esa o„z 
navbatida ishchi zonadagi oqimlarning xususiyatlariga va jarayonning 
statsionarligi 
yoki 
statsionarmasligiga 
bog„liq. 
Jarayonlarning 
ifodalanishi integral yoki integral-differensial tenglamalar ko„rinishida 
olinadigan nisbatan murakkab holatlar ko„rib chiqilmaydi.
Empirik modellar. Tajribalarni empirik yondashuv yordamida 
o„tkazishda javob funksiyasini qanday shaklda olish kerakligini 
bilmaymiz. Agar