Samarqand davlat universiteti o. E. Toshmurodov, B. B. Kipchakov, A. T. Umarov kurash turlari va uni

 
10.3. Shikastlanishda atrof muhit sharoitlarining tasiri
Kurash – yopiq binolarda shug‘ullanadigan sport turi bo‘lsa ham, 
murabbiylar baribir sportchilarga ta’sir ko‘rsatishi mumkin bo‘lgan 
atrof-muhit sharoitlaridan boxabar bo‘lishlari kerak. Atrof-muhit 
sharoitlari chaqiradigan ko‘pgina sog‘liq bilan muammolar, o‘ta issiq 
yoki o‘ta sovuq havo bilan bog‘liq. Muammolar haqida biroz o‘ylab 
ko‘rish va kurashchilarni adekvat (hushyorlik) himoyasini ta’minlash, 
atrof-muhit sharoitlari bilan bog‘liq ko‘pgina jiddiy favqulodda 
vaziyatlarni yo‘qotish kerak. 
Sportdan shikastlanishning o‘ziga xos xususiyatlari bor; u deyarli 
yengil kechadi, yopiq jarohatlar, jumladan bo‘g‘im, pay va muskullar lat 
yeydi va shikastlanadi, goho suyaklar ham shikastlanadi, umuman 
olganda aksari qo‘l va oyoqlar chiqadi; sport turlariga xos bo‘lgan 
sportdan shikastlanish kuzatiladi. Sportdan shikastlanishga har xil sport 
turlarida asosan qo‘l va oyoqlar (ko‘proq oyoqlarning, bo‘g‘imlarning, 
asosan tizza bo‘g‘imining shikastlanishi taalluqlidir. 
Sportdan shikastlanish sabablarining klassifikatsiyasi. Sportda 
kuzatiladigan shikastlanishning hamma sabablarini shartli ravishda 

---

147 
tashqi va ichki sabablarga bo‘lish rasm bo‘lgan. Tashqi omillar; 
mashg‘ulot davomida dars o‘tish metodikasining noto‘g‘ri qo‘llanilishi. 
Bunda dars o‘tish metodikasi buzilganda sportdan shikastlanishga olib 
keladi. Bu jarohatlarning kelib chiqishi jismoniy tarbiya o‘qituvchisi va 
murabbiy tomonidan o‘rgatish davomida asosan didaktik prinsiplar: 
mashg‘ulotlarni muntazam olib borish va jismoniy mashqlarni qayta-
qayta bajarish, organizmni asta-sekin ishga tortish, jismoniy 
yuklamalarni 
to‘xtovsiz 
oshirib 
borish, 
mashg‘ulotlarni 
shug‘ullanuvchilarning shaxsiy xususiyatlariga qarab tuzishga to‘la 
rioya qilmasligiga bog‘liqdir. 
Mashg‘ulotlar uchun sport inventari, uskunalar va jihozlar bilan 
yetarli darajada ta’minlanmaganda jarohatlarga sabab bo‘lishi mumkin. 
Bunda sport uskunalari, sport inshootlari, sportchilar buyum va 
anjomlari (kiyim, poyabzal, himoya moslamalar)ning sifatsizligi, 
mashg‘ulotlar o‘tkaziladigan joy, shu bilan birga jihozlar, zallarga 
qo‘yiladigan gigiyenik va moddiy-texnika qoidalariga amal qilmaslik, 
jihozlar va sport inshootlaridan foydalanish qoidalariga rioya qilmaslik. 
Sport anjomlari va inshootlarning buzuqligi, kiyim va poyabzalning 
yetishmasligi, himoya moslamalaridan foydalanmaslik va boshqalar 
jarohatlanishga olib kelishi mumkin. 
Mashg‘ulot va musobaqalarni noqulay gigiyenik va ob-havo 
sharoitlarida o‘tkazish shikastlanishga sabab bo‘lishi mumkin. Sport 
inshootlarnning qoniqarsiz sanitariya holati, yoritilishi, ventilyasiya, 
havo namligi, suv va havo haroratiga bo‘lgan gigiyena talablariga rioya 
qilmaslik va boshqalar shular jumlasiga kiradi.