Samarqand davlat universiteti «mutaxassislikka kirish» fanidan

1. Hayotiy psixologiyasi

Kundalik hayotimizda biz ko’pincha «psixologiya», «psixolog», «psixologik» so’zlarini ishlatamiz, ularning mazmuni haqida doim o’ylamaymiz. Odamlar bilan aloqa o’rnatishni biladigan odam haqida «Bu odam yaxshi psixolog», deymiz. «Bu uning psixologiyasi», deymiz ba’zida, biz uning shaxsiy xususiyatlarini tavsiflab, odamning qiziqishlari, moyilligi va harakatlarini tushuntirishga harakat qilamiz. Ba’zida siz «aqldan ozgan» kabi iborani eshitishingiz mumkin, bu boshqa odamning hissiy xususiyatini nuqsonli yoki kasalligini bildiradi.

Bunday psixologik bilimlar tarixiy rivojlanish jarayonida odam tomonidan kundalik hayotda to’plangan va ishlatilgan. Odamlar haqidagi bilimlar odatda o’ziga xosdir va har bir kishi uchun alohida shakllanadi. Ularning ishonchliligi shaxsiy tajriba orqali tasdiqlanadi va ular boshqa odamlar bilan muloqotda qo’llaniladi. Bu bilim odatda hayotiy psixologiya deb ataladi. Ular insonning u yoki bu harakatini uning ichki dunyosining o’ziga xos xususiyatlari bilan tushuntirishga urinishdan boshlanadi. Buning uchun uning turli xatti-harakatlari taqqoslanadi va ruhining tipik xususiyatlari haqida xulosalar chiqariladi. Bu bilim uni tavsiflashga imkon beradi.

Shunday qilib, hayotiy psixologiya kuzatuvdan o’tadi va ma’lum bir harakatni odamning umumiy tushunchasiga tushuntirishga harakat qiladi. Odamlarning ichki dunyosini yaxshiroq tushunish istagi ularning harakatlarini solishtirishga va umumiy xulosalarga kelishga undaydi. Hayotiy psixologiya haqida umumiy bilimlar shakllanib kelmoqda. Ular maqol va naqllarda, urf-odatlarda, og’izdan og’izga uzatiladigan bilimlarda ifodalangan. Bu dunyoviy donolikni yozuvchilar aks ettiradi.

Hayotiy psixologiya bilimlarining asosiy mezoni – bu boshqa odamlarni tan olishdir. Agar odamlar kundalik hayotda ma’lum hayotiy psixologik printsiplarning tasdig’ini ko’rsalar va ularning amaliy afzalliklarini his qilsalar, bu printsiplar haqiqiy hisoblanadi va odamdan odamga, avloddan avlodga o’tadi. Aslida, hayotiy psixologiya kundalik psixologik bilimlarning umumlashmasidir. Bu bilimlarning o’ziga xos xususiyatlari konkretlik, amaliylik, taqdimotning mavjudligi, ishlatilgan tushunchalarning bo’lakliligi va noaniqligi, hayotiy tajribaga va sog’lom fikrga tayanilishi hisoblanadi.