|
1. FANGA KIRISH
Jamoatchilik fikriga ko’ra, psixologning ruh shifochisi sifatida, odamlarning fikrlari va his-tuyg’ulariga chuqur kirib borishni biladigan, ularning yashirin rejalarini tushunishga, taqdirini o’zgartirishga yordam berishga qodir.
Psixologning ideallashtirilgan portreti ba’zida haqiqatga to’g’ri kelmaydi. “Ma’lumotli" psixolog va "hayotiy" psixolog - har doim ham bir narsa emas. Psixologik ma’lumotlilik – o’ziga va boshqa odamlarga nisbatan sezuvchanlik, xushmuomalalik va samaradorli ta’sir qilishni kafolatlamaydi. Shu bilan birga, dastlab boshqa odamlarning gaplarini tinglash va ularga ma’naviy va psixologik yordam ko’rsatish, ularga ba’zi savollarga javob berishda yordam berish uchun maxsus aloqa va oson muloqot qobiliyatiga ega bo’lgan odamlar bor. Va ular buni hech qanday psixologik ta’limsiz qiladilar. Xo’sh ulardan qaysi biri psixolog deb hisoblanadi?
"Psixologiya" so’zining ommabopligi tufayli, ko’plab yoshlar o’qishni davom ettirish yo’lini tanlab, psixolog kasbiga ega bo’lishga intilishadi. Shunday qilib, ular o’zlarini chuqurroq bilishga, eng muhimi, boshqa odamlarni yaxshiroq tushunishga imkon beradigan usullarni o’zlashtirishga va natijada ularga yanada muvaffaqiyatli ta’sir o’tkazishga umid qiladilar. Pedagogik tajribadan aytish mumkinki, psixologiya fakultetining barcha abituriyentlari ham "psixologiya nima" va "psixolog kim"ligini aniq tushunmaydi. Tibbiyot, yuridik va iqtisodiy mutaxassisliklar bilan bir qatorda dasturchi kasbi obro’si, ya’ni prestiji ko’proq o’ziga jalb qiladi.
Kundalik hayotda psixologni ko’pincha shifokor (psixiatr) yoki pedagog bilan adashtirishadi. Shu sababli, garchi bu ikki bilim sohasi o’rtasidagi bog’liqlik juda yaqin bo’lsada, psixologiya bo’yicha ommabop ilmiy ma’ruzalar odatda psixologiyaning psixiatriya emasligini tushuntirish bilan boshlanishi kerak. Psixiatriya ruhiy kasalligi bo’lgan odamlarni o’rganadi va davolaydi. Boshqa tomondan, psixologiya insonning ruhiy dunyosini o’rganadi. Psixologiyaning bir tarmog’i - patopsixologiya - ruhiy kasallarning ichki dunyosini o’rganadi va psixiatriya bilan chambarchas bog’liq. Biroq, psixologiyaning boshqa ko’pgina sohalari oddiy, sog’lom odamlar bilan shug’ullanadi. Xosh, Psixologiya o’zi nima?
Psixologiya - bu insonning ichki dunyosi, uning xatti-harakatlari hamda xulq-avori sabablari qonunlarini tushuntiruvchi fandir. Psixikaga inson ruhiy hayotining xilma xil ko’rinishlari kiradi.
Sezgi, idrok, xotira, tasavvur, tafakkur, nutq – bu kognitiv ruhiy jarayonlar. Mazkur jarayonlar tufayli obrazlar, tushunchalar, hukmlar, xulosalar ifodalanadi. Ya’ni, ularning yordami bilan odam dunyoni bilib oladi.
Hissiy holatlar sohasiga affekt, stresslar, xavotirlanish, his-tuyg’ular, ehtiroslar, kayfiyat va boshqalar kiradi. Ularning yordami bilan inson dunyoning ayrim ob’ektlari va hodisalariga o’z munosabatini bildiradi.
Psixik hodisalarga motivatsiya, diqqat, qiziqish, intilish darajasi, qaror qabul qilish, irodali harakat, o’zini tuta bilish kiradi. Ularning yordami bilan odam o’z faoliyatini, uning atrofidagi dunyoga va o’ziga ta’sirini tartibga soladi. Ilhom, charchoq, moslashish, zo’riqish, umidsizlik kabi turli holatlar ruhiy jarayonlarning borishini ma’lum vaqt davomida o’zgartiradi, ularni faollashtiradi yoki tormozlaydi va ularga maxsus sifat soyasini beradi. Temperament, xarakter, qobiliyat, iqtidor, qat’iyat, fanatizm, xudbinlik har bir insonning ruhiy hayotining o’ziga xosligini beradi.
Psixik hodisalar ongli va ongsiz bo’ladi. Ong - bu odam o’zi haqida hisobot berishi mumkin bo’lgan ruhiy hodisalar majmui. Inson ongli bo’lsa, u o’zini, fikrlarini va his-tuyg’ularini biladi, ya’ni unga nima bo’layotgani haqida hisobot berishi mumkin. Bundan tashqari, ongsiz ruhiy hodisalarning katta guruhi mavjud.
Professional psixologlar ilmiy psixologiya tilidan foydalanadilar. Psixologik tushunchalarning o’ziga xosligi shundan iboratki, ularning ko’pchiligi kundalik og’zaki nutqimizga qo’llaniladi. Bu professional psixologiya olamiga kirayotgan odamda beixtiyor terminologik chalkashliklarni keltirib chiqaradi, ilmiy va psixologik bilimlar yo’lidagi birinchi qadamlarni murakkablashtiradi. Boshqa tomondan, psixologlar ko’pincha maxsus professional terminologiyadan foydalanadilar, ularni dastlab o’quvchi psixolog oson tushunmaydi. Shuning uchun psixologik yoki boshqa ilmiy atamalar bilan uchrashganda, psixologik lug’atga murojaat qilishni maslahat beriladi. Bu yangi psixologga tushunarli bo’lgan ko’plab psixologik tushunchalarning talqinini beradi.
Psixologik bilimlarning to‘planishi turli xil fanlarda va inson faoliyatining barcha sohalarida - psixik dunyo va odamlarning xulq-atvori haqida bilimga zarurat bo‘lgan joyda sodir bo‘lgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
