Samarqand davlat universiteti jismoniy madaniyat fakulteti sport turlarini o

Sport mashg’ulotlarining to’zilishi va mazmuni.
O’quv – mashg’ulot ayrim qismlarining vazifasi va mazmuni.
Mashg’ulotning kirish qismi.Kirish qismining vazifasi o’quvchilarni uyushtirishdan, ya’ni guruhni saflash, hisobot qabul qilish, davomatni tekshirish, dars vazifasi va mazmunini tushuntirish, guruhni mashq bajarish uchun qayta saflashdan iborat. Shuningdek, saf mashqlari, burilishlar, Yurish va boshqalar ham kirish qismiga qo’shiladi, chunki uyushtirish va intizom o’rnatishda bularning ham ahamiyati bor.
Mashg’ulotning tayyorlov qismi.
Tayyorlov qismining vazifasi: shug’ullanuvchilarda umumiy badanni qizdirib olish va ularni bo’ladigan kuch kelishiga tayyorlash – razminka, muskul kuchini va egiluvchanlikni rivojlantirish, bo’g’inlarda harakatchanlikni oshirish, harakatni boshqara olish qobiliyatini yaxshilash va yengil atletik turlar, texnika elementlari bilan tanishtirish. Umumiy badan qizdirishi tezlanishli yoki sportcha Yurish (200-400 m) dan boshlanib, sekin Yugurishga (400-800 m) o’tadi. Tayyorlov qismning boshqa vazifalari snaryadlarda, snaryadlar bilan va ularsiz bajariladigan umumiy rivojlantiruvchi va maxsus tayyorlov mashqlari bilan hal etiladi. Yana basketbol, voleybol elementlari kabi mashqlarni ham qo’llash mumkin. Bu mashqlar vositasida ham yanada jadalroq keyingi ishga tayyorlansa bo’ladi.
Yangi boshlovchilar bilan o’tkaziladigan mashg’ulotlarning tayyorlov qismiga oddiy umumiy rivojlantiruvchi mashqlar kiritiladi. Yengil atletikachilarning tayyorlik darajalari o’sgan sari bu mashqlar murakkablasha boradi. Mashg’ulotning tayyorlov qismida umumrivojlantiruvchi mashqlar va maxsus mashqlar bajarilib, umumrivojlantiruvchi mashqlar buyumlar bilan va buyumlarsiz bajariladi.
Ko’p yillik sport mashg’ulorlarini rejalshtirish.
Yengil atletikachilarning mashg’ulotsi yil buyi davom etishi va ko’p yillik bulishi kerak. Yengil atletikachilarning mashq olganlik darajasini, uni yakunlovchi davrda bir oz pasaytirib va keyingi davrlarda qaytadan asta-sekin oshirib, yildan-yilga orttira borish kerak. Yengil atletikachilarning jismoniy tayyor­lik darajasi tayyorlov davri boshida utgan yildagiga nisbatan ancha yuqori bulishi kerak.Oldindan to’zilgan reja asosida mashg’ulot qilish kerak. Shaxsiy mashg’ulot rejai hamma sportchilar uchun bulishi kerak, lekin I razryadli yengil atletikachilar, masterlikka nomzodlar va sport masterlari uchun esa albatta shart. Busiz yuqori sport yutugiga erishib bulmaydi.Reja uchta bulishi kerak: ko’p yillik (perspektiv reja), yillik va oylik.Kun yillik mashg’ulot p l a ni mashg’ulotning umumiy kurinishini hosil qilish, har qaysi yildagi mashg’ulot­ning maqsadi, vazifalari va asosiy vositalarini belgilab olish uchun to’ziladi. Agarda yosh yengil atletikachilarning yangi boshlab, I usmirlar. razryadiga yetishlari uchun ketgan (asta-sekinlik prinsipiga qarang) vaqtni ham hisobga olsak, oliy sport mahoratiga erishish uchun hammasi bulib 9—10 yil kerak ekanini kuramiz.Yuqori da kursatilganiqyek, ko’p yillik mashg’ulotni « bir razryad» formulasiga binoan rejalashtirish kerak. Lekin yosh qobilyyatli yengil atletikachilar mahoratga tezroq erishadi- lar. Masalan, A. Ignatyev 400 m Yugurishda ikki yilgina maxsus mashg’ulot qilib, Yevropada eng kuchli bula oldi.Ko’p yillik mashg’ulot rejaini to’zishda sportchining yoshi va u ixtisos olayotgan yengil atletika turida necha yilda voyaga yetishini nazarda tutish kerak. Buning uchun 147- bet da kursatil­gan ma’lumotlarga qarab ish tutish mumkin. Yengil atletikachi Ayol yengil -atletikachilar uchun ma’lumotlar «Ayollar bilan raziladigan yoshil atletika mashg’ilotlari metodikasining xususiyatlari» degan atletikachilar ko’p yillik ternirovkasini perspektiv rejalashtirish Bolalar bilan utkaziladigan yengil atletika mashg’ilotlarining xususiyatlari» bulimida yozilgan.kurash turlari qoblyatni takomshlashtirish ish harakat malokalari orttirni taminlaydi.Shuningdek, mashg’ulotning perspektiv rejaini to’zayotganda tanlangan yengil atletika turidan ixtisos olish boshlanish uchun belgilangan yoshga hamda usmirlar razryadlari 14 yeshdan berilishiga e’tibor berish kerak. 8-rayemda boshlangich sport tayyorgarligining va ixtisos olishga tayyorlanishning bosqichlari kursatilgan.Yosh yengil atletikachi uchun perspektiv rejani 10 yilga muljallab to’zish mumkin. Lekin, odatda yosh yengil atletikachi jis­moniy jidatdan qunday usishini, uning funksional imkoniyatlari va irodaviy fazilatlari qunday bulajagini oldindan aniq bilib bulmagani sababli, ko’pincha perspektiv reja yosh bolalar uchun 5—6 yilga, yoshlar uchun esa 4 yilga muljallab to’ziladi.
Erkaklar
100 m-22 yoshu 6 oy balandlik —21 yoshu 9 oy
200 m-22 yoshu 8 oy uzunlik — 23 yoshu 7 oy
400 m -23 yoshu 6 oy uch datlab —25 yoshu 7 oy
800 m -24 yoshu 5 oy langarchup — 23 yosh
1500 m -25 yoshu 8 oy disk —28 yoshu 1 oy
5000 m -26 yoshu 1 oy nayza —26 yoshu 3 oy
10 000 m -27 yosh boston —26 yoshu 3 oy"
110 m g/o — 24 yosh yadro—25 yosh
400 m g/o —22 yoshu 3 oy o’nkurash — 25 yosh
3000 m t/o —26 yoshu 2 oy

Turt yillik siklda (masalan, SSSR xalqlari spartakiadalari yoki olimpiya o’yinlari orasidagi vaqtda) perspektiv tay­yorgarlik rejaini ertaroq (16—17 yoshdan boshlab) to’zish muhim­dir.

Mashg’ulotning perspektiv rejaini to’zayotganda yengil atletikachining shaxsiy xususiyatlari, uning yoshi, jismoniy rivojlanganligi, ma’naviy irodaviy fazilatlari hamda qisqa va boshqa masofalarda Yugurishdagi, sakrash va uloqtirishdagi natijalari hisobga olinadi. Albatta, sportchining sogligiga e’tibor beriladi¹. Mana shular asosida yengil atletikachining kuchli tomonlari aniqlanadi va sport ixtisosi belgilanadi. Mashg’ulotning perspektiv rejaida yengil atletikachining bush tomonlari ham kursatiladi va ularni rivojlantirishga e’tibor beriladi.
Yengil atletikachi tayyorlik darajasining turli tomonlari tug’risidagi ma’lumotlar sport natijalari yilma-yil usishini belgilab olish imkonini beradi. Shu bilan birga yengil atletika boshqa turlaridagi (masalan, uzunlikka sakrovchiga sprintdagi, Uloqtiruvchi uchun sakrashdagi va hokazo) natijalar ham, jismoniy tayyorgarlikdagi (masalan, shtangani itditib kutarish, arqonga chikish, sakrash mashqlari v a boshqa) mashqlardagi natijalar ham yilma-yil rejalashtiriladi.
Shunga binoan mashg’ulotning har qaysi yili uchun asosiy maqsad kursatiladi. Bu maqsad nu qul sport ixtisosida yaxshi natija kursatishdan iborat bulavermaydi. Masalan, yosh yengil atletikachilar uchun har tomonlama jismoniy tarbiyalash. jarayonida tezkorlikni rivojlantirish, ayniqsa sprintda tezlikni oshirish, shuningdek yengil atletika turlari texnikasi asosda 800 m ga va undan o’zoq masofaga yugurishdan ixtisos olishga tayyorlash o’rta cha jadallikdagi mashqlarni (birinchi navbatda yugurishni) katta xajmda o’zoq-o’zoq vaqt bajarish vositasida amalga oshiriladi, shy va boshqa mashg’ulot mashqlari qator yillar mobaynida mustaxkam maxsus «asos» qilishi kerak.Barini egallash hammadan ham muhimdir.Voyaga yetgan yeigil atletikachilar uchun esa, yil davomidagi mashg’ulotning asosiy maqsadi tanlangan yengil atletika turida eng yuqori natijaga erishishdir. ,
Sport natijasini har yili yaxshilanishi har doim ham rejalashtirilmaydi. Ko’pincha sportchi tayyorligidagi bush tomonlar bilan ko’proq shugullanib, Musobaqada qatnashishga muljallangan mashg’ulotga ozroq vaqt berishga to’g’ri keladi.
Asosiy maqsadga qarab, har yilgi mashg’ulot uchun asosiy vazifa va vositalar belgilanadi. Bu yerda vazifa va vositalarni, mashg’ulotning yillik rejaidagi kabi, konkretlashtirib utirishning hojati yuq. Bu vazifalar va vositalar mashg’ulotning asosiy yunalishini aniqlab, ularning yilma-yil o’zgara borishini kursatib borsa bas. Buning uchun rejada asosiy vazifalar va vositalar yilma-yil taqsimlanadi va ularga qunday e’tibor berilishi kursatiladi.
Har yilgi mashg’ulotning asosiy maqsadi va vazifalariga qarab, bu yillar rejai turli xil to’zilishi mumkin. Katta yoshdagi ko’pchilik yengil atletikachilar uchun yillik sikllar to’zilish (mashg’ilotning shakli, mashg’ulot va Musobaqa sikllari, mashg’ulot bosqichlari va boshqalari) jidatidan taxminan bir xil rejalaщtiriladi. Bu sikllarda asosiy vazifalar va vositalar yildan-yilga unchalik o’zgarmay utaveradi. Le­kin bunday yillik sikllar bir xil bulmaydi. Yil sayin mashg’ulot mashqlarining hajmi va jadal ligi ortib boradi (9- rayem), sportchining psixik va jismoniy imkoniyatlariga talab ko’paya boradi, yengil atletikachining tayyorlik darajasi usa boradi.
Yosh va indi boshlayotgan yengil atletikachilar uchun, ayrim hollarda esa tayyorligi yaxshi sportchilar uchun ham, to’zilishi v a mazmuni har xil bo’lgan yillik sikllarini takrorlash mumkin. Ko’p yillik mashg’ulotning har qunday perspektiv rejaida hamma asosiy vazifalar (ma’naviy va irodaviy fazilatlarni tarbiyalash, texnika va taktikani egallash va ularni takomillashtirish, umumiy va maxsus jismoniy fazilatlarni rivoj­lantirish, nazariy va amaliy bilim va malakalar hosil qilish) saqlanib qolishi kerak.
Mashg’ulotning yillik rejai ko’p yillik rejaning bir qismi sifatida aniqroq bulishi kerak. Unda mashg’ulotning asosiy vazifa va vositalari hamda bunazifa va vosi­talar qaysi bosqichda, qaysi davrda va qaysi oyda qay daraja qullanishi kursatiladi. .
Yillik rejada aniqlik ko’proq bulishi kerakligi sababli, Sport natijasi Mashg’ulot MNS umumiy gtyunusi
Katta yoshli yengil atletikachilar ko’p yillik mashg’ulotsida mashg’ulot hajmi v a jadal ligining hamda sport natijalarining o’zgarishi sxemasi.
Uni to’zayotganda yengil atletikachining shaxsiy xususiyatlarini va uning oldingi rejani qunday bajarganini nazarda tutish juda muhimdir.
Yillik reja namunalari yengil atletikaning ayrim turlaridagi mashg’ulotlar bayonida kursatilgan.
«Oy kunlari va dozalar» grafasida mazkur mashg’ilotga kiritilgan mashqlar va ularning dozalari mana bunday kursa­tiladi: maxrajda mashqning hajmi (qancha davom etishi kerakligi sekundlarda, minutlarda, soatlarda, necha marta takrorlash kerakligi va hokazolar) va suratda — mashqning jadalligi (Yugurishda tezlik, og’irlik kutarish mashqlarida kilogramm, sakrashda balandlik va shu kabilar). Mashqlarning dozasi rejada bir haftadan ortiq vaqtga mo’ljallanmaydi.
Bir oylik rejada qaysi kunlari uyda qushimcha mashqlar qilish, ertalabki «zaryadka»niig mazmuni, qachon massaj va suv roseduralari qullanishi ham kursatilishi kerak.
Mashg’ulot davomida kuch kelish ( hajm va jadallik) rejada kursatilgandan boshqacharoq bulib qolishi mumkin.Shu sababdan hisoblab borish uchun, har gal mashg’ilot utkazilgandan keyin rejada kursatilgan dozalarning ostiga mashqlar dozasi amalda qunday bo’lganini yozib quyish kerak. Tabiiyki, mashg’ulot davomida rejaga o’zgarishlar va qushimchalar kiritilishi mumkin.
Mashg’ulotni nazorat qilish va hisobga olib borish.Yengil atletikachilar tayyorlashning murakkab va xilma-xil proqyessi sportchilar hol-ahvoliii va mashg’ulotsini doimiy pedagogik nazorat qilib turishni, qilinayotgan ishni batafsil hisobga olib borishni talab qiladi. Busiz mashg’ulotlarni to’g’ri, sa­marali utkazib ham, rejalashtirib ham bulmaydi. Mashg’ulot qunday utayotgani va nazorat ma’lumotlarini yengil atletika­chi o’z kundaligiga, trener esa — maxsus jurnalga yozib boradi. Mashg’ulot rejai amalda qunday bajarilgani bir oylik reja­da kursatiladi.
Trener sportchi mashg’ulotda nimaiki qilgan bulsa, hammasini, uning Musobaqalarda va mashg’ilotlarda (shu jumla­dan oddiy mashqlarda) kursatgan barcha natijalarini muntazam yozib boradi, sportchining kayfiyatini va musobaqada muvaffadiyat qozonishga, mashg’ilotlar samarasiga ta’sir etishi mumkin bo’lgan Tashqi muhit omillarini va hokazolarni muntazam hisobga olib boradi. Bajarilgan mashqlarning daliliy hajmini va jadalligini aniq yozib borish ayniqsa muhimdir. yil bo’yi davom etadigan mashg’ulotni batafsil hisobga olib borish bu yilgi ish mazmunini.va natijalarini utgan yillardagi bilan taqqoslashga, qilingan ishni, erishilgan muvaffaqiyatlarni baholashga va keyingi mashg’ulotni to’g’riroq rejalashtirishga imkon beradi.
Yengil atletikachi mashg’ulotning birinchi kunidanoq shaxsiy sport kundaligi tutib unga har kuni yozib borishi kerak.
Unga quyidagilar yoziladi:mashg’ulot mashg’iloti boshlangai va tugagan vaqt, mashg’ulot joyi va sharoiti (ob-havo, yerning holati va boshqalar ), mashg’ulotning mazmuni va dozirovkasi, natijalar, texnikani egallash va takomillashtirish ustidagi ishlar. Bundan tashqari , eng muvaffadiyatli chiqqan harakatlar, ularning xarakteri va shu bilan bog’liq hissiyotlar ham hisobga olinadi. Kundalikda keyingi mashg’ilotlarda e’tibor berish kerak bo’lgan kamchiliklar va xatolar aniq kursatiladi. .Ayrim fazilatlarning rivojlanish dinamikasini kursatadigan kontrol mashqlarni bajarish natijalarini muntazam yozib «borish ayniqsa muhimdir. Bularning hammasi mashg’ulotning muayyan davridan keyin to’g’ri xulosa chiqarishga imkon beradi. Kundalikka rejim tug’risidagi ma’lumotlar (qancha va qunday uxlangani, uyqudan turgan vaqt, «zaryadka», suv proseduralari, kayfiyat, nima ovqat yeyilgani, dam olish) ham yozib boriladi. Mashg’ulot jarayonida o’z og’irligini muntazam ko’zatib borib, uni Kundalikka yozib borish muhimdir. Og’irlikni har mashgulotdan oldin va keyin ulchash to’g’riroq buladi. Og’irlik o’zgarishi, mashg’ilotdan keyin qancha kamayib, keyingi mashg’ilotga- cha qunday tiklangani dozirovka qanchalik to’g’ri bo’lganini, sportchi kayfiyatini aks ettiradi, dam olish intervalini aniklashga imkon beradi. Har kuni (erta bilan) barmoqlar dinamometriyasini ulchash (maksimal siqish) yuli bilan markaziy nerv sistemasining o’zgaruvchanligi o’zgarishini nazorat qilib turish juda muhimdir.
Pedagogik nazoratda mashq kurganlik darajasining va bundagi o’zgarishlarning asosiy ko’rsatkichi sport natijalari hisoblanadi. Bunda tashqi sharoitni (ob-havoni, yer qundaligini, Musobaqa qanchalik mas’uliyatli ekanini va hokazolarni) albatta nazarda tutish lozim. Lekin musobaqa va chamalashlar natijasiga qarab faqat mashq kurganlikning umumiy darajasi tog’risida fikr yuritish mumkin, yengil atletikachining tayyorgarligidagi bush tomonlarni bilib bulmaydi. Buning uchun kontrol mashqlardan foydalaniladi. Masalan, 30, 60 va 100 m ga yugurtirib chamalash vositasi bilan masofa o’zaygan sari 100 m ga yugurish tezligi kamaygan-kamaymaganligi aniqlanadi. Shunga qarab yengil atletikachining maxsus chidamliligi haqida fikr yuritsa buladi.
Endi boshlayotgan o’rta masofalarga yuguruvchilar uchun, masalan, mashg’ulotlar natijasida, Yugurishning maksimal tezligi qunday o’zgarayotganini bilish muhimdir. Agar yuguruvchining kelaturib 30 -40 m ga yugurishdagi tezligi usa bormasa, aksincha pasaya borsa, demak, tanlangan masofaga yugurishning maksimal tezligi chidamlilik bilan parallel ortmayotgan, mashg’ulot metodikasi noto’g’ri bulib chiqaqi.Mashq kurganlikning ayrim tomonlari tug’risida kuchga, chaqqonlikka, chidamlilikka muljallangan maxsus. mashqlar qanchalik bajarilishiga qarab, masalan, bir oyoqda necha marta utirib tura olishga, kutarilgan shtanganing og’irligiga, sakrash balandligiga va hokazolarga qarab,fikr yuritsa buladi. yosh yengil atletikachilarning har tomonlama jismoniy rivojlanganlik darajasi DTS normalarini topshirilishi bilan, shuningdek, krosslarda yugurishning qancha davom etishi va tezligi, shtanga kutarish mashqlaridagi kursatkichlar, yengil atletikaning boshqa turlaridagi natijalar bilan belgilanadi. Kontrol mashqlari yengil atletika turlari bayon etilgan alohida boblarda berilgan.
Umumiy va maxsus kontrol mashqlar kompleksini bir yilda kamida 4 marta, har qaysi davr boshlanishida, bajarish kerak. Kontrol mashqlar oldidan odatdagi razminka utkaziladi. Sportchi texnikasidagi kamchiliklar tug’risida uning harakatlariga qarab fikr yuritiladi. Texnikani analiz qilish uchun kinosurat va kinogrammadan foydalanilgani yaxshi.
Har bir yengil atletikachi vrach nazoratida bulishi shart. Xar bir yengil atletikachi bir yilda kamida 3-4 marta vrach tekshirishidan utishi kerak. Bundan tashqari, Kundalik (mashg’ilot joyida ham) vrach nazorati bulib turishi kerak. Vrach nazoratida olingan ma’lumotlar (funksional tekshirishlar, rentgenoskopiya, kordiografiya, qon tarkibining analizi, siydikning analizi va boshqalar ) sogliq, ish qobiliyati va ayrim organlar va sistemalarning funksional o’zgarishlari qunday xolatda ekani haqida fikr yuritishda va mashg’ulot rejimiga taalluqli tavsiyalar berishga imkon beradi. Trenerlar bilan sport vrachlari o’zaro chambarchas aloqa tutib ishlashlari kerak. Yengil atletikachilarga o’z-o’zini nazorat qilib borish ham kerak. Ular o’z og’irliklarini, boldirlarining, sonlarining,, kukraklarining, yelkalarining, aylana uzunligi qunday o’zgarayotganini, pulslari tezligini, qunday uxlayotganlarini, ishtahalarini va umuman kayfiyatlarini muntazam nazorat qilib borishlari kerak. Bunday ma’lumotlarni yengil atletikachi o’z kundaligiga yozib boradi.
Nihoyat, sportchining hol-ahvoli uqituvchi ko’zatishi natijasida olingan ma’lumotlardan ham bilinadi. Trener shog’irdining xatti-harakatini, kayfiyatini, o’zini qunday his etishini, harakatlari qanchalik kamol topganini, kuchini, tezkorligini va mashqlarni qanchalik yengil bajarayotganini ko’zatib, ularni vrach nazorati, o’z-o’zini nazorat ma’lumotlari bilan, Musobaqalar va ayrim mashqlarni bajarish natijalari bilan taqqoslab kuradi. Bularning barchasi unga mashg’ulot qiluvchining hol-ahvolini chuqurroq analiz qilish, uning mashg’ulotsi qunday bulayotganini nazorat qilish, mashg’ulotga kerakli o’zgarishlar kiritish, mashg’ulot prosessiga to’g’ri va samarali rahbarlik qilish va sport natijalariga erishmoq uchun imkon beradi.
Yengil atletikachining rejimi. Gigiyenik rejimga qattiq rioya qilmay turib sportda yuqori natijalarga erishib bo’lmaydi. Rejimdagi eng muhim narsa to’g’ri to’zilgan kun tartibini aniq bajarishdir.
Har qaysi kunni ertalabki jismoniy mashqlar bilan boshlash, undan keyin esa dushga tushish, chumilish, juda bulmagan- da artinish shartdir.
Mashg’ulotdan keyin ham, terni yuvib tashlash uchun, iliq dushga tushgan ma’qul. Qisqa muddat davom etadigan sovuq dushga tushsa ham buladi, lekin bunga odatlanish kerak. Haftasiga bir marta, unchalik kuch kelmaydigan trenirovda mashg’ilotidan keyin, bugxona, hammomga tushib turish kerak. Bu mashg’ulot yoki Musobaqadan keyingi tiklanish prosessini. tezlashtiradi. Bug «quruq» bo’lgani, undan keyin esa qisqagina vaqt sovud dushga tushilgani to’zuk. Katta kuch keladigan og’ir mashg’ulotdan keyin, yaxshisi faqat dushga tushib quya qolish kerak.
Mashq qilishda muntazam massaj qilib turishning muhim ahamiyati bor. Mashg’ulot tugagan zahoti qilingan massajning foydasi ko’proq buladi. Agar massaj onda-sonda qilinadigan bulsa (masalan, haftada bir marta), kam kuch keladigan: mashg’ulot mashg’ilotidan keyin qilingani ma’qul. Bundan tashqari hamma yengil atletikachilar uchun, har kuni uxlashdan sal (10-15 minut) oldin o’z-o’zini massaj qilish zarur.
Mashg’ulot prosessida qisqa vaqtli quyosh vanna qabul qilish (harakatda) foydalidir. Musobaqaga 2-3 kun qolganda, ataylab quyosh vanna qabul qilish kerak emas. qishda tog quyoshida (simob-kvarsli lampada) nurlanish foydalidir. Ammo bu vrach buyurgan bulsa v a vrach nazorat qilib turgandagina mumkin. Dam ola bilish ham juda muhim. Ozroqqina vaqt ham olinadigan bulsa, hammadan yaxshisi oyoqni boshqan sal balandroq kutarib, gavdani erkin quyib yuborib, muskullarni bushashtirib va mumkin qadar hech nimani uylamay yotish kerak. Mashg’ulot va Musobaqa vaqtidagi ayrim mashqlar o’rta sida ham shunday dam olish kerak. Lekin eng yaxshi dam olish' tegishli gigiyena sharoitidagi uyqudir. Mashg’ulot qiladigan katta yoshli, atlet 8-9 soat uxlashi kerak. Iloji bulsa tushki ovqatdan keyin yotib dam olish («dam olish soati») foydalidir.


Yengil atletika bo’yicha sport musoboqalarini tashkil qilish va o’tkazishni takomillashtirish
Yengil atletika musobaqalarini quyidagi tashkilotlar tashkil qilishi va o’tkazishi mumkin. Davlat tomonidan (jismoniy madaniyat sport qo’mitalari, sport maktablari, matbuot uyushmalari va muassasalar tomonidan). Jamoatchilik tomonidan (sport klublar, havaskorlik sport jamiyatlari va sport uyushmalari tomonidan). Bu musobaqalar yillik taqvim (kalendar) rejalardan kelib chiqqan, yuqori tashkilotlar tomonidan tasdiqlangan jismoniy madaniyat va sport tadbirlari o’tkaziladi.
Musobaqa o’tkazuvchi tashkilot, (MUT, OPS) musobaqa nizomini ishlab chiqadi va tasdiqlaydi. Ularni o’tkazish sharoiti, joyi va vaqtini aniqlaydi.
Nizom ishlab chiqilib, bir qancha yosh yillik davrda bo’ladigan taqvim musobaqalar bilan qiziqadigan tashkilotlarga musobaqalarning tayyorgarligini va o’zluksiz o’tkazilishini topshirishi mumkin. Masalan, Davlat sport qo’mitasi, musobaqalarni rejalashtirgan holda viloyat sport qumitalariga ularning tayyorgarligi va o’tkazilishini topshirish mumkin: Viloyat sport qo’mitasi Shahar lar sport ko’mitasiga hokazo. Sport qo’mita yoki viloyat jamoatchiligi MUT nomidan chiqib musobaqalar boshlangunga qadar tayyorgarliklarni ko’radi: musobaqalarni o’tkazilishida javobgar shaxslar tayinlanadi, Yuqori darajadagi musobaqalar uchun esa tashkiliy qo’mitalar to’ziladi. Ko’p hollarda tashkiliy qo’mita mahalliy hokimiyat o’rinbosari vasifasini boshqaradi. Xizmat qilish va tashkillashtirishda har xil vakillar uning tarkibiga kiradi. Sport bazalarini tayyorlanishiga javobgarlik tibbiy xizmat ko’rsatish uchun javobgarlik, mahalliy transport vositalaridan va ovqatlanish bilan ta`minlash, temir yo’l va avia chiptalari, ishtirok etuvchilarning joylashishi, ma`naviy-ma`rifiy va targ’ibot tadbirlari va hokazo.
Tashkiliy qo’mitaning tarkibida ichki ishlar nazorati va bosh xakam faoliyat ko’rsatishi shart. Musobaqa boshlanishidan bir necha oy oldin bosh hakam tayyorgarlik ishlarini boshlaydi. Bosh hakam nomzodligini hakamlar kollegiyasi prezidiumi tavsiya qiladi: u jismoniy madaniyat va sport qo’mitasi tomonidan kelishilgan holda tasdiqlanadi. Bosh hakam milliy kollegiya prezidiumi bilan hamkorlikda bosh hakamlar tarkibini BXT (GSK) aniqlaydi va tasdiqlaydi, bir oz o’tib musobaqa o’tkazuvchi va taalluqli bo’lgan hamma hakamlar tarkibini aniqlab tasdiqlaydi.
Musobaqaning tayyorgarlik jarayonida BXT qoidasiga muvofiq MUT bilan hamkorlikda qatnashuvchilarni mandat tarkibidan va hakamlarning Yuqori pog’onadagi musobaqalarda esa Doling nazorati o’tkazish amallarga oshiriladi. Bu holatlarda MUT tashkiliy va xo’jalik ishlarini: texnik vositalaridan foydalanish va jihozlash, aloqa bo’limi, hujjatlarni pechat qilish va ko’paytirish hamda transport vositalaridan foydalanishni o’z zimmasiga oladi.
MUT BXT bilan hamkorlikda musobaqaning tantanali ochilishini va yopilishini, yakka va komanda g’oliblarini taqdirlash, ularga jeton, medal, yorliq va diplomni taqdirlovchi (urush veterani, xizmat ko’rsatgan jismoniy madaniyat xodimi) «xizmat ko’rsatgan xakam», «xizmat ko’rsatgan sportchi» va xokazo shaxslarni tayyorlash.
hakamlar tarkibi bilan MUT hamkorlikda sport bazalarining tayyorgarligini nazorat ostiga olib va musobaqani o’tkazishdan oldin sport jihozlarini tayyorgarligini tekshiradi.Sportchilarni tibbiy ko’rik nazoratini mahalliy tbbiy qo’rik tashkiloti bilan hamkorlikda tashkil qilishni amalga oshirish lozimdir. Tomoshabin va ishqibozlarni jalb qilish maqsadida MUT targ’ibot va tashviqot ishlarini o’tkazadi: rangli afishalar, maxsus oynomalarda chop etilish, radio va televideniyada e`lon qilish, dasturlarni tarqatish, xotirali znachok, vempel, har xil suvenirlarni (shu bilan birgalikda savdo tarmoqlarida realizatsiya qilish) chiqarish.