Samarqand davlat universiteti isoqjon negmatov ijtimoiy ishning etik

Shafqat. 
Shafqat istilohi hozirgacha axloqshunoslikka doir asosiy o‘quv 
ada-biyotlarda va ilmiy tadqiqotlarda asosiy mezoniy tushuncha sifatida taqdim 
etil-maydi. Vaholanki shafqatning ildizi inson shaxsiga bo‘lgan muhabbatga borib 
taqa-ladi, u ham muhabbat kabi qamrovli hissiyot. Agar muhabbat mehrga 
asoslansa, shafqat muruvvat bilan bog‘liq. Lekin u ayni paytda muruvvatdan jiddiy 
farq qiladi. Muruvvat bir insonning ko‘p hollarda o‘ziga aloqasi yo‘q boshqa bir 
insonga achinish hissi orqali yordamga qo‘l cho‘zishi bo‘lsa, shafqat kishining 
o‘ziga aloqa-dor odamga, aybdor, gunohkor, ijtimoiy, iqtisodiy va huquqiy 
jazolanishga loyiq kimsaga kechirimlilik orqali insonparvarlik ko‘rsatishdir. 
Shafqat hissi shafqatga muhtoj kishi o‘rniga xayolan o‘zini qo‘yib fikr 
yuritish orqali vujudga keladigan, o‘zga bir inson iztiroblarini yengillatishga 
qaratilgan 
axloqiy 
hodisa. Masalan: ro‘zg‘orini zo‘rg‘a tebrayotgan 
qo‘shningizning kasbiy xizmat yuzasidan ham, biror bir jamiyatga a’zoligi 
jihatidan ham, biznesdagi hamkorlik masalasida ham sizga aloqasi yo‘q, 
shuningdek, u sizga do‘st yoki dush-man sifatida ham aloqador emas. Siz unga 
ehson qilib, og‘ir sharoitdan chiqib olishi-ga iqtisodiy yordam berdingiz, bu ‒ 
muruvvat. Demak, muruvvat agar sizning ol-dingizda burchli bo‘lmagan kimsaga 
ko‘rsatgan yordamingiz bo‘lsa, shafqat esa oldingizda javobgar, jazoga loyiq 
odamni, uning insoniy huquqini va tabiatini hisob-ga olib, kechirishdir. 
Olmon faylasufi Artur Shopenhauer, shafqat hissini axloqning asosi, shafqat 
tushunchasini axloqshunoslikning asosiy tushunchasi deb ataydi. Uning nazdida 
shafqat universal tabiatiga ega u, insonni na faqat insonga, balki hayvonga bo‘lgan 
munosabatida ham namoyon bo‘ladi, zero hayvonga beshafqatlilik qilgan odam 
insonga shafqatli bo‘lmaydi
150
. 
Shafqat tushunchasining ahamiyati inson hayotini oliy qadriyat deb e’tirof 
qilish uning yashashga bo‘lgan huquqi himoyaga olish hozirgi sharoitda yana ham 
dolzarbligi kasb etmoqda. Demak, shafqat tushunchasini Shopenhauer aytganidek, 
150
 Шопенгауэр А. Свобода воли и нравственность. - М.:Республика. 1992. - С. 224-229. 

---

100 
axloqning asosi sifatida tahlil, talqin va targ‘ib qilmoq lozim. Uning XXI asr 
jamiyati uchun eng muhim axloqiy hodisa ekanligini e’tirof etish zamon talabidir.