Samarqand davlat universiteti isoqjon negmatov ijtimoiy ishning etik

iste’molchi
tushunchasiga quyidagicha ta’rif beriladi: 
“iste’molchi – foyda chiqarish bilan bog‘liq bo‘lmagan holda shaxsiy iste’mol va 
boshqa maqsadlarda foydalanish uchun tovar sotib oluvchi, ish, xizmatga 
buyurtma beruvchi yoxud shu niyatda bo‘lgan fuqaro (jismoniy shaxs) 
hisoblanadi”
366
. Ushbu ta’rifdan ko‘rinib turibdiki, faqatgina jismoniy shaxs 
iste’molchi bo‘lishi mumkin. 
Ayni vaqtda inson sotsial mavjudot ham, u shaxs sifatida jamiyatda, fuqaro 
sifatida davlatda harakat qilish uchun muayyan ijtimoiy xizmatlarga, tovarlarga, 
bilim va axborotlar olishga, transport, kommunikatsiya vositalaridan foydalanish 
va shu kabilarga ehtiyoj sezadi.
Jismoniy shaxsning biologik va sotsial mavjudot sifatidagi ehtiyojlari bu 
ehtiyojlarni qondirish zaruriyatini keltirib chiqaradi. Ushbuni qondirmay turib, bar-
kamol insonni, shaxsni, fuqaroni shakllantirib bo‘lmaydi. Shu sababli ham inson-
ning moddiy, maishiy va boshqa ehtiyojlarini qondirish – bu ijtimoiy ahamiyatga 
ega bo‘lgan vazifadir. Aslini olganda, jamiyatdagi barcha ijtimoiy institutlar, 
iqtisodiy tuzilmalar inson mavjudligi uchun bor va unga xizmat qiladi. Insonning 
moddiy, maishiy, ma’naviy ehtiyojlarini qondirishdan inson ham, jamiyat ham 
teng darajada manfaatdordir. Ayni paytda bu ehtiyojlarni qondirish shunchaki 
oddiy, jo‘n jarayon emas. Agar taraqqiyotning tarixiy bosqichlarida rivojlanmagan 
natural xo‘jalik ustuvorlik qilgan davrlarda inson o‘z ehtiyojlarini asosan o‘zi 
qondirgan bo‘lsa, bugungi kunda u bunga qodir emas. Chunki birinchidan, inson 
ehtiyojlari doirasi kengaydi, ikkinchidan, har qanday tovar, ish, xizmat uni 
tayyorlovchi yoki amalga oshiruvchidan maxsus malaka va bilim talab etadi. Eng 
asosiysi shundan iboratki, inson o‘z ehtiyojlarini qondirish uchun har kuni o‘nlab 
tovar ishlab chiqaruvchilar, sotuvchilar va ish bajaruvchilar, xizmat ko‘rsatuvchilar 
bilan huquqiy munosabatlarga kirishadi. Bu huquqiy munosabatlarning pirovard 
maqsadi insonning moddiy, ma’naviy va maishiy ehtiyojlarini to‘la va samarali 
qondirish hisoblanadi. Demak, bunday holatda, tovarlar, ishlar, xizmatlardan 
bevosita o‘z ehtiyojlarini qondirish uchun foydalanadigan shaxs alohida huquqiy 
maqomga ega bo‘lishi lozim.
O‘zbekiston Respublikasining 2016-yil 26-dekabrda qabul qilingan “Keksa-
lar, nogironlar va aholining boshqa ijtimoiy ehtiyojmand toifalari uchun ijtimoiy 
xizmatlar to‘g‘risida”gi Qonunining 5-moddasida “Ijtimoiy xizmatlar”ga 
quyidagicha ta’rif keltirilgan: “Ijtimoiy xizmatlar shaxsning turmushi sifatini 
oshirishga, unga jamiyat hayotida ishtirok etishning boshqa fuqarolar bilan teng 
bo‘lgan imkoniyatlarini yaratishga va (yoki) o‘zining asosiy hayotiy ehtiyojlarini 
mustaqil ravishda ta’minlash imkoniyatlarini kengaytirishga qaratilgan xizmatlarga 
muhtoj shaxsga yordam ko‘rsatish bo‘yicha huquqiy, iqtisodiy, psixologik, 
366
 Ўзбекистон Республикаси “Истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисида”ги Қонуни- 
www.lex.uz 

---

277 
ta’limga oid, tibbiy, reabilitatsiya chora-tadbirlari va boshqa chora-tadbirlar 
majmuyidir”
367
. 
Demak, ijtimoiy xizmatlar ma’lum bir mijozning turmushi sifatini oshirishga 
qaratilganligi bilan ahamiyatli sanaladiki, bunda uning iste’molchi sifatida 
huquqlarni himoya qilish muhim hisoblanadi. Qonunda mijoz iste’molchi huquqiy 
maqomi shaxsiy iste’mol va boshqa maqsadlarda foydalanish uchun xizmatga 
buyurtma beruvchi yoxud shu niyatda bo‘lgan fuqaroga berilishi belgilab 
qo‘yilgan.
O‘zbekistonda mustaqillik-yillarida amalga oshirilgan keng ko‘lamli 
islohotlar milliy davlatchilik va suverenitetni mustahkamlash, xavfsizlik va huquq-
tartibotni, davlatimiz chegaralari daxlsizligini, jamiyatda qonun ustuvorligini, 
inson huquq va erkinliklarini, millatlararo totuvlik va diniy bag‘rikenglik muhitini 
ta’minlash uchun muhim poydevor bo‘ldi, xalqimizning munosib hayot kechirishi, 
fuqarolarimizning bunyodkorlik salohiyatini ro‘yobga chiqarish uchun zarur shart-
sharoitlar yaratilmoqda. Ayniqsa, bu borada amalga oshirilgan islohotlar ko‘lami 
2017-2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor 
yo‘nalishi bo‘yicha “Harakatlar strategiyasi”da o‘z ifodasini topganligini 
ko‘rishimiz mumkin. Jumladan,