|
Askomisetlar
xaltali zambrug‗lar, zambrug‗lar olamining eng yirik
sinfi bo‗lib, o‗z ichiga 30000 turni oladi. Xaltali zambrug‗larning barchasi
uchun xos bo‗lgan belgilaridan biri jinsiy ko‗payish jarayonida 8 ta
askosporali
xalta
yoki
askoning
hosil
bo‗lishidir.
Sporalaridan
askomisetlarning rivojlanish siklida muhim ahamiyatga ega bo‗lgan jinsiz
spora saqlovchi ko‗p hujayrali miseliy hosil bo‗ladi. Jinssiz sporalar
miseliyning o‗simtalarida shakllanib, u konidiosporalar deb nomlanuvchi
har xil tuzilishga ega bo‗ladi. Tuban xaltali zambrug‗larda, xalta
miseliyning o‗zida hosil bo‗lsa, yuksak xaltalilarda meva tananing ichidagi
maxsus xaltalarda hosil bo‗ladi. Xaltali zambrug‗larning meva tanasi yopiq
(kleystoset) yuqori qismi teshikli yoki tarelkasimon tuzilishli bo‗ladi.
Xaltali zambrug‗lardan
Peziza
ni go‗nglarning ustida uchratish mumkin
bo‗lsa, o‗rmon to‗shamasi yoki o‗rmon qiyining ustida sellyulozalrni
parchalovchi zambrug‗
Chaetomium
ni uchratamiz. Askomisetlarning
aksariati - saprofit hisoblanadi, ba‘zilari madaniy o‗simliklarda un shudrig,
hamda olma va noklarning mog‗orlab qolish kassalligini keltirib
chmqaradi.
Bazidiomysetes
-
Bazidomisetlar yuksak darajada takomillashgan
zamburug‗lardir. Bu zamburug‗lar bazidiy deb ataluvchi jinsiy sporalar
hosil qiladi. Bazidosporadan rivojlangan dastlabki miseliylar uncha uzoq
turmaydi. Miseliydagi ikkita hujayra yoki boshqa miseliydagi hujayralar
birlashib ichidagi borliq qo‗shiladi lekin yadrolari qo‗shilmaydi natijada
ikki yadroli hujayra dikarionlar hosil bo‗ladi. Ikki yadroli hujayralilardan
tashqil topgan miseliy dikariofit deb yuritiladi. Dikariofit miseliy tuproqda,
daraxtlar
tanasida
uzoq
yashaydi,
qalpoqchali
zamburug‗larning
miseliysidek ko‗p yillik bo‗ladi. Rivojlanishining ma‘lum davrlarida
miseliydan
bazidiospor
hosil
bo‗lib
turadi.
Bazidiomisetlarning
ko‗rchiligida bazidiosporalar meva tanasining yuzasida yoki ichida bo‗ladi.
Bazidiomisetlarning meva tanasi turli tuman bo‗lib, mikroskopik tuzilishli
shakldan o‗lchamlari bir necha o‗n sm gacha, og‗irligi bir kg gacha va
undan yiriklari ham uchraydi. Meva tana, g‗ovak, etdor yoki yuzasi
qattiqlashgan hollarda bo‗larda bo‗lib qolpoqcha va oyoqchadan iborat.
22
Bazidiomisetlardan o‗rta mintaqa o‗rmonlarida soprofit meva tanasi
shoxlangan butasimon sariq-zarg‗oldoq dog‗lar hosilqiluvchi zamburug‗lar
o‗sadi. Bu zamburug‗i- qo‗ng‗ir rangli bo‗lib etdor nonga o‗xshab ketadi,
soprofit bo‗lib qulay sharoitda tez o‗sib uylarning yog‗ochliklarini emiradi.
Yog‗och zamburug‗lari ichida soprofitlari bo‗lib kesilgan yog‗ochlarda
yashaydiganlar,
o‗rmonlarning tirik yoqalroqchaliklarida parazitlik
qiluvchilari ham mavjud. Yog‗och zambrug‗larning miseliysi daraxt
tanasining ichida rivojlanadi, daraxtning yuzasida yog‗ochsimon meva
tanasi bo‗lib unning quyi tomonidan sporali qatlam shakillanadi. U
naychasimon,
ichida
bazidiosporali
bazidiya
rivojlanadi.
Bazidiomisetlarning
yuumshoq
etdor
meva
tanasi
ustincha
va
qalpoqchadan iboratdir, meva tanada sporalar joylashgan qatlam mavjud
bo‗ladi, u gimenofor deb atalib shakli plastinkasimon, tishsimon va
naysimon bo‗ladi. Bunday meva tanalilar dasht, adir va o‗rmon
mintaqalarida tarqalgan, iste‘mol qilinadigan va zaharli qalpoqchali
zambrug‗lardir.Qalpoqchali zambrug‗lardan mikoriza hosil qiluvchilari,
o‗rmon to‗shamasida, saprofit yashovchilari, Ya‘ni o‗simlik qoldiqlarini
parchalovchilar va parazitlari bor masalan
Armillariella mellea
o‗rmondagi
ko‗pchilik daraxt turlarida parazitlik qiladi. Bazidomisetlar o‗rtasida gul-
zamburug‗ deb ataluvchi juda chiroyli qiziq turlari ham uchraydi.Bu
gastyeromisetlar ichida bazidiyalar etiladigan yopiq tuganak, yulduz, va
sumkacha shaklidagi yopiq meva tana hosil qiladi. Gastyeromisetlarning
barchasi tipik tuproq soprofitlari hisoblanadi.
Bazidomisetlar xalq xo‗jaligida katta ahamiyatga ega, ularning
ko‗pchiliklarining meva tanalari iste‘mol qilinadi. Masalan: shampin‘on-
Agaricus bisporus
, oqdasht-
Boletus edulis
zambrug‗i, oq qayin -
L.scabrum.
sirg‗asimon-
Russula
.va boshqa tur zambrug‗lar uchraydi.
Bazidomisetlarning fitopotogenlariga qorakuya va zang zambrug‗lari kirib,
ular g‗alladoshlar oilasiga mansub o‗simliklarda parazitlik qiladi. Zaharli
turlardan oq pogonka-
Amanita phalloides
va muxomor
- Amanita muscaria
va dori-darmonlar olinadi turlari ko‗plab uchraydi.
23
Do'stlaringiz bilan baham: |
