|
Topshiriq:
1.
Nav va ekish sifatlari hujjatlari bilan tanishish, oʻrtacha namuna olish
metodikasini oʻrganish.
2.
Urugʻlik va nav hujjatlarini
“baliq skleti”
chizmasida yozing.
61
Asosiy hujjatlar
Urug‟lik va
nav hujjatlari
Ekish sifatini belgilovchi hujjatlar
Oʻz-oʻzini nazorat qilish uchun savollar.
1.
Sabzavot ekinlari urugʻlarining sifatini belgilovchi qanday hujjatlarni bilasiz?
2.
Urugʻlik materialning qanday boshlangʻich hujjatlari boʻlishi lozim?
3.
Ekish sifatini belgilovchi hujjatlarni keltiring.
4.
Nav tozaligini aniqlash uchun olinadigan namunalarning oʻrtacha miqdori
ekinlar boʻyicha qancha?
62
URURGʻCHILIK ILMIY-TADQIQOT MUASSASALARI VA
FERMER XOʻJALIKLARIDA AGROTURIZMNI TASHKIL ETISH
Darsning maqsadi:
Talabalarda agroturizm haqida tushuncha berish hamda
ularga agroturizmni rivojlantiradigan omillar haqida ma‟lumot berish, fermer
xoʻjaliklarida agroturizmni rivojlantirishning imkoniyatlari va istiqbollari haqida
tushuncha shakillantirish.
Asosiy tushunchalar.
Agroturizm va uning ruvojlanish omillari,
agroturizmni rivojlanish tarixi, agroturizmning qishloqlarni rivojlantirishdagi roli
va uni rivojlantirishning usullari.
Butun dunyoda va ayniqsa Yevropada bir asrdan koʻproq vaqt davomida
fermer xoʻjaliklarida turizm aniq faoliyat sifatida tan olingan boʻlsa-da, agroturizm
atamasi yangi yoʻnalish boʻlib koʻrinmoqda, ushbu yangi yoʻnalish oʻtgan XX
asrning oxirida paydo boʻlib, qishloq xoʻjaligi va turizm sohalarining birgalikda
olib boriladigan zamonaviy faoliyat sifatida rivojlanmoqda.
Agroturizm - bu turizm va qishloq xoʻjaligi bilan bogʻliq boʻlgan
innovatsion qishloq xoʻjaligi faoliyati hisoblanadi. Bu qoʻshimcha daromad
manbai yaratish va qishloq xoʻjalik korxonalarida ish bilan ta'minlash
imkoniyatlarini yaratishda katta imkoniyatlarga ega.
Bugungi kunda agroturizm dunyoning koʻp mamlakatlaridagi qishloq va
jamoalarning tobora muhim tarkibiy qismi boʻlib qolmoqda. Jahon sayyohlik
tashkiloti (2011) ma'lumotlariga koʻra, agroturizm 2020-yilgacha global turizmni
muvaffaqiyatli rivojlantirishning beshta asosiy strategik yoʻnalishlaridan biridi
bo‟ladi (Temirbulatova va boshq., 2015). Ushbu oʻsishning ikkita asosiy omillari
mavjud. Qishloq xoʻjaligi sohasidagi oʻzgarishlar fermerlarni qoʻshimcha daromad
manbalarini izlashga majbur qildi, ulardan biri agroturizmdir (Busby & Rendle
2000; Canoves va boshq., 2004). Shu bilan birga, sanoatning jadal rivojlanishi va
aholining juda dinamik hayot tarzi Yangi "3 S" naqshlaridan (qum, dengiz va
quyosh) koʻproq narsani taklif etadigan va oʻziga xos tajribalarni taqdim etadigan
Yangi sayyohlik yoʻnalishlariga ehtiyoj tugʻdirmoqda. Bu qishloq va agroturizm
63
taklifi orqali sayyohlarning ehtiyojlari va talablarini qondirish mumkin boʻlgan
qishloq joylariga qiziqishning ortishiga olib keldi.
Shu sababli, agroturizm bugungi kunda oʻzgaruvchan qishloq joylarining
xususiyati, chunki u koʻplab mamlakatlarda siyosat vositasi sifatida targʻib
qilingan; qishloq va mintaqa iqtisodiyotini yoshartirish va an‟anaviy qishloq
hayotlari va manzaralarini saqlab qolish usuli sifatida qaraladi (Canoves et al.,
2004). Turli mamlakatlar va qit‟alardagi hukumatlar fermerlar va qishloq
mulkdorlariga nisbatan turli xil siyosatlarni qabul qildilar. Yevropa va Amerikada
fermer xoʻjaliklarining landshaftlarini saqlab qolish va dehqonlarni qoʻllab-
quvvatlash boʻyicha murakkab va yaxshi moliyalashtirilgan dasturlar mavjud
(Morris, 2006). Masalan, Buyuk Britaniyadagi barcha fermer xoʻjaliklarining
uchdan bir qismi hozirda noan'anaviy qishloq xoʻjaligi faoliyatlarida ishlaydi,
Frantsiya va Italiyada esa agroturizmga e‟tibori yanada yuqori.
Agroturizm turli xil xususiyatlarga asoslangan koʻplab ta'riflari mavjud
boʻlishiga qaramay, ushbu atama keng jamoatchilikka ta'lim yoki koʻngil ochish
maqsadida taklif qilinadigan xoʻjalik ichidagi faoliyatni oʻz ichiga oladi degan
qarashda nisbatan izchillik mavjud.
Amerikaning Qishloq xoʻjaligi vazirligi va Tabiiy resurslarni muhofaza
qilish xizmati agentligi tomonidan agroturizm bu aholini fermer xoʻjaligiga yoki
fermer xoʻjaligidagi turli tadbirlarda qatnashish va qishloq xoʻjaligi tajribasidan
bahramand boʻlish uchun taklif qilish deb ta'riflangan. Niedziolka va
Brzozowskalarning fikriga koʻra, agroturizm bu fermerlar tomonidan fermer
xoʻjaligi chegaralarida tashkil etiladigan qishloq turizmidir. Ammo agroturizm
koʻpgina tadqiqotchilarning fikriga asosan qishloq turizmning bir qismi
hisoblanad. Chunki, qishloq turizmi ham agroturizm ham qisman boʻlsada bir biri
bilan bogʻliq faoliyatlatlarni oʻz ichiga qamrab oladi. Shu sababli ham Agroturizm
qishloq hududlaridagi barcha faoliyatlar bilan, ya‟ni koʻproq qishloq xoʻjalik
faoliyatlarini oʻz ichiga oladi.
Bir qator tadqiqotchilarning ilmiy izlanishlaridan koʻrishimiz mumkinki,
agroturizm yaqinda yuz bergan hodisa sifatida namayon boʻlmayapti. Agroturizm
64
bundan tashqari, soʻnggi oʻn yil ichida u sezilarli darajada oʻzining mavqeni
boshqa sohalar qatori oshirmoqda va koʻpgina ilmiy tadqiqotchilar kelajakda uning
faoliyatini oshirishni oʻz ilmiy ishlarida rejalashtirmoqda. Garchi, agroturizm
haqida umumiy tushuncha mavjud emas hozirgi kungacha, chunki bu
chalkashliklarni keltirib chiqaradi va iste'molchilar orasida uning qiziqishini
kamaytiradi, bu esa manfaatdor tomonlar oʻrtasidagi muloqot va hamkorlikka
yanada toʻsqinlik qiladi. Shu sababli, 2011-yilda Missuri va Shimoliy Karolina
shtatlarida (AQSh) yashovchilar, fermerlar va ekstansiya fakulteti boʻyicha
agroturizm faoliyatining afzalroq elementlari va turlarini aniqlash uchun tadqiqot
oʻtkazildi. Natijalar shuni koʻrsatganki, ular "qishloq xoʻjaligi sharoitlari", "oʻyin-
kulgi", "fermer xoʻjaligi" va "ta'lim" agroturizmning yaxshi ta'rifiga kiritilishi
kerak degan fikrga kelishgan. Ishtirokchilar, shuningdek, agroturizm ishlaydigan
qishloq xoʻjaligi ob'yektlarida amalga oshiriladigan bosqichli yoki haqiqiy
faoliyatni oʻz ichiga oladi degan fikrga kelishdi. Barcha manfaatdor guruhlar
ishlamaydigan fermer xoʻjaliklarida yoki qishloq xoʻjaligi sharoitlari faqat orqa
maqsadlarda xizmat qiladigan faoliyatni agroturizm deb hisoblashni rad etishgan.
Statistik tahlillar guruhlar boʻyicha agroturizmning aniqlovchi elementlari va
turlari boʻyicha sezilarli farqlarni koʻrsatgan. Bunday ilmiy tadqiqotlar
agroturizmning ma'nosini tushunishni rivojlantirishdan tashqari, agroturizm
amaliyoti uchun muhim ahamiyatga ega.
Boshqa ta'riflar mavjud boʻlsa-da, turizm va koʻngil ochish bilan bogʻliq
qishloq xoʻjalik faoliyati faol fermer oilalariga yangi diversifikatsiya korxonasini
taklif qilgani haqiqat boʻlib qolmoqda. Rasmiy ta'rifga ega boʻlmagan agroturizm
iste'molchilarni madaniy meros, tabiiy resurs yoki oshxona tajribalari bilan
bogʻlaydigan har qanday narsa sifatida umumlashtirilishi mumkin. Qishloq
xoʻjaligi sanoatiga xos boʻlgan yoki mamlakat qishloq joylarining ma'lum bir
mintaqasi.
Qishloq turizmi va agroturizm koʻpincha sinonim sifatida qaralsa ham va
ular bir-biri bilan chambarchas bogʻliq boʻlsa-da, ular bir-biridan farq qiladigan
sozlamalarga ega. Qishloq turizmi umumiy atama boʻlib, uni qishloq joylarida olib
65
boriladigan turizmning barcha turlari deb ta'riflash mumkin boʻlsa-da,
agroturizmni qishloq turizmidan farq qiladigan xususiyatlaridan biri bu nafaqat
qishloq joylarida ishlaydigan fermer xoʻjaligida sodir boʻlishidir. Agroturizm
cheklangan kontseptsiya sifatida qaraladi, bu qishloq xoʻjaligi faoliyati yoki
qishloq xoʻjaligi ob'ektlariga oid turizmning bir nechta shakllariga ishora qiladi.
Qishloq turizmining ushbu oʻziga xos shakli fermerlar tomonidan odatda ikkinchi
darajali faoliyat sifatida tashkil etiladi, qishloq xoʻjaligi esa ularning asosiy
mashgʻuloti va daromad manbai boʻlib qoladi.
Agroturizm qishloqni rivojlantirish jarayonida katta hissa qoʻshib, qishloq
joylarini faollashtirishda katta rol oʻynaydi. Ushbu turdagi turizmning mashhurligi
shundan dalolat beradiki, u fermerga ham, turistlarga ham foyda keltiradi, lekin u
qishloq aholisi uchun katta foyda keltiradi, chunki ularning mavqeini koʻtarish
imkoniyati mavjud.
Xulosa
qilib
aytganda,
agroturizm
fermerning
daromad
oqimini
diversifikatsiya qilish, oʻzgaruvchan tovar narxlariga bogʻliqlikni kamaytirish
hamda asosiy fermer daromadlarini toʻldirish usuli sifatida qaraladi. Agroturizm
faoliyati qishloq xoʻjaligi resurslaridan, masalan, past darajadagi yerlardan
toʻliqroq foydalanish va oila a'zolarini daromad bilan ta'minlash imkoniyatlarini
beradi, bu esa oʻz navbatida qishloq xoʻjaligi barqarorligini ta'minlashga yordam
beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
