Samarqand davlat universiteti fizika fakulteti

Induksion bug‘latkichlar 

Koʻp miqdordagi moddani bugʻlatishda (bir necha gramm va undan ortiq) 

tigelli  bugʻlatkichlar  qoʻllaniladi.  Eritiladigan  modda  uzoq  vaqt  mobaynida  tigel 

bilan kontaktda boʻlishi tufayli tigel materialiga qattiq talablar qoʻyiladi. Tigel va 

bugʻlatish  uchun  ishlatiladigan  materiallar  oʻzaro  juda  kichik  eruvchanlikka  va 

---

27 

 

yuqori  haroratli  evtetikaga  ega  boʻlishi  kerak.  Tigel  uchun  ishlatiladigan 

materiallar  sifatida  yuqori  haroratda  eriydigan  materiallar    (molibden,  volfram, 

tantal)  hamda  oksidlar 

2

2

2

3

2

2

(

,

,

,

,

,

,

)

ThO BeO ZrO Al O MgO SiO TiO

qoʻllaniladi.  Mos 

keluvchi oksidlarni baholashda termodinamik barqarorlik muhim omil hisoblanadi. 

 

1.5-rasm. Alyuminiy bug’latgichi: 1-eriganmodda, 2-tigel, 3-yuqori 

chastota g’altagi, 4-chinnidan tayyorlanga nizolatsiyalovchia sos. 

1.5-rasmdabor  nitridi  yoki titan  diborididan      yasalgan  Al  ni  bugʻlatuvchi 

tigel  tasvirlangan.  Bunday  bugʻlatkichda  moddani  qizdirish  yuqori  chastotali 

induksion  usul  bilan  amalga  oshiriladi.  Buning  hisobiga  nurlanish  va  issiqlik 

oʻtkazuvchanligi tufayli energiya yoʻqotilishi kamayadi, ekranlarni qoʻllash uchun 

ehtiyoj ham qolmaydi.  

Koʻmir bilan reaksiyaga kirishmaydigan B, C, Mo, Cr, Pt, V, Co, Ni, Zr, 

Be,  SiC,  kvars  kabi  materiallarni  bugʻlatishda  grafitli  tigellar  qoʻllaniladi. 

Jumladan,  organik  polimerlarni  termik  usulda  parchalash  yoʻli  bilan 

tayyorlanadigan shishasimon uglerodli bugʻlatkichlar yaxshi natija berdi. Bunday 

bugʻlatkichlar  A

III

B

V

  birikmalarni,  teluridlarni,  MgF

2

  va  boshqa  shunga  oʻxshash 

moddalarni eritishda ishlatish uchun ham tavsiya qilinadi. 

---

28 

 

Induksion  qizdirish  usullari  yordamida  anorganik  birikmalarni  kimyoviy 

parchalash yoʻli bilan ham yupqa qatlamlar olish mumkin. 

Yupqa  qatlamlarni  olishda  termolevitatsion  nomini  olgan  usul  ancha 

yaxshi  usul  boʻlib,  u  asosan  boʻshliqda  bugʻlatish  usulining  oʻzidir.  Bunda 

induktordagi magnit toklarining namunada paydo boʻlgan toklar bilan oʻzaro ta’siri 

hisobiga  modda  erish  haroratida  muallaq  ushlab  qolinadi,  ya’ni  uning  fazoviy 

barqarorligi  hamda  qizishi  ta’minlanadi.  Bu  usul  yordamida  bugʻlanayotgan 

modda  oqimining  yuqori  darajadagi  sofligi  ta’minlanadi.  Chunki  erigan 

moddaning tigel va vakuum apparaturasi elementlari bilan boʻladigan oʻzaro ta’siri 

natijasida  hosil  boʻladigan  zarrachalarning  oʻstirilayotgan  qatlamlarga  kelib 

tushishi bartaraf etiladi [2].