Samarqand davlat universiteti fizika fakulteti umumiy fizika kafedrasi

 
O’quvchilarni mustaqil tarzda uyda bajaradigan
ishlari uslubiyati. 
O’quvchilarni uyda bajaradigan mustaqil ishi o’quv jarayonining muhim el-
ementi hisoblanadi. To’g’ri hal qilingan uydagi mustaqil ish o’quvchilarda 
darsliklar bilan ishlash, fizik jarayonlarni tahlil qilish, tajribalar o’tkazish 
ko’nikmalarini shakllantirishga erishiladi. Uy vazifalarini o’z vaqtida bajara borish 
orqali o’quvchilarda tartib, intizom, o’z majburiyatlariga javobgarlik hissini 
o’yg’otadi, vaqtdan umumli foydalanish kabi xislatlarni shakllantirish bilan 
tarbiyaviy vazifa ham amalga oshirila boriladi. Uy vazifalari u yoki bu qoida yoki 
qonunni yodlash yoki mexanik tarzda masala yechishga aylanmasligi lozim. Uy 
vazifalariga o’quvchilar ongli va ijodiy yondashuvini shakllantirish lozim. Umum-
ta’lim maktablarida o’quvchilarni uy ishlarini tashkil etishda bir qator kamchili-
klarga yo’l quyilishi mumkin. 
1)Uy vazifasi o’quvchilar tomonidan mavzuni yodlash tarzida uyushtirilishi. 
2) Mavzuga ijodiy yondashuv juda past darajada. 
3) Ko’pchilik holda uy vazifasi dars oxirida yoki qo’ng’iroq chalingandan 
keyin beriladi, bu holda uy vazifasini bajarish bo’yicha ko’rsatma, yo’nalish 
ko’rsatilmay qoladi. Natijada o’quvchining juda ko’p vaqtini bekorga isrof qilishga 
olib keladi, bu hol o’quvchilarni o’ziga ishonchsizlikni, o’qishga qiziqishini susay-
tirishga olib keladi. 
4) Ko’pchilik hollarda uy ishlarini bajarilishi nazoratsiz qoldiriladi, bu hol 
o’quvchilarda javobgarlik hissini susayishiga olib keladi. 
5) Uy vazifalarini berishda o’quvchilarning individual qobiliyati hisobga 
olinmaydi. 
Fizikadan uy ishlari turlari.
O’tilgan mavzuni takrorlash, darsliklar, qo’llanmalar bilan ishlash, masala 
yechish, o’tilgan qonunlarni tabiatda, turmushda, sanoatda qo’llanilishini kuzatish, 
chizmalar, grafiklar, turli shakllar yasash, turli tajribalar o’tkazish, hisoblashlar 
o’tkazish va h.k. 
Uy ishl0
Ҏ
ri uslubiyati.
Uy ishlari o’quvchilar qobiliyatini hisobga olgan holda berilishi lozim. 
Yuqori va past o’zlashtiruvchi o’quvchilarga bir xil vazifa berish didaktik jihatdan 
noto’g’ri bo’lib o’quvchilarning mustaqil fikrlash qobiliyatini pasayishiga olib 

---

Uy ishlari o’quvchilar qobiliyatini hisobga olgan holda berilishi lozim. 
Yuqori va past o’zlashtiruvchi o’quvchilarga bir xil vazifa berish didaktik jihatdan 
noto’g’ri bo’lib o’quvchilarning mustaqil fikrlash qobiliyatini pasayishiga olib 
keladi.
 
 
O’quv chilar tomonidan uy ishlarini qayd etilishi. Uy ishlarini tekshirish (nazorat)
uslubiyati
. y ishlarini nazorat qilish to’g’ri sistemali tarzda tashkil etish didaktik
y ishlarini nazorat qilish to’g’ri sistemali tarzda tashkil etish didaktik
vatarbiyaviy ahamiyatga ega.
 
 
Fizikadan sinfdan tashqarida olib boriladigan ishlar 
1) Sindan tashqari ishlar o’quvchilarda mustaqil fikrlash, ijodkorlik kabi 
xislatlarni shakllantirishga olib keladi.
 
2) Fizika to’garagi-o’quvchilarning sinfdan tashqari ishlarini asosiy shakli 
hisoblanadi. Fizika to’garagi 12-15tadan ortiq bo’lmagan o’quvchilar bilan uyush-
tiriladi. 
3) Fizika va texnika to’garagi. Fizika to’garagi tajriba, atraksion, viktorina, 
suhbat hikoya, topishmoq va krossvord shaklida tashkil etilishi mumkin. 
Fizika to’garagi va uning didaktik ahamiyati. 
Fizika ta’limining samaradorligi ko’p jihatdan o’quvchilarning qiziqishiga 
bog’liq. yuqori saviyada olib borilgan fizika darsida o’quvchilar o’quv dasturidan 
tashqari mavzularni ham bilishga intiladi. O’quvchilarni fanga qiziqtirish 
yo’llaridan biri fizika to’garaklarini tashkil etish hisoblanadi. Fizika to’garagi 
o’quvchilarni fizik qonuniyatlar mazmunini kengroq tushunishga, mustaqil va 
ijodiy fikrlashga undaydi, amaliy ishlarga layoqatini yuzaga chiqaradi. 
Fizika to’garagining mavzusi sifatida quyidagilar olinishi mumkin:
1) fizika tarixidan u yoki bu qonuniyatlarning kashf etilishi tarixi, olimlarn-
ing hayoti va ilmiy faoliyati mavzusida bo’lish mumkin. Ayniqsa Ona Vatanimiz-
dan chiqqan buyuk allomalarimiz: al-Xorazmiy, al –Farg’oniy, Beruniy, Farobiy, 
Ibn Sino, Ulug’beklarning fizika-matematika sohasidagi ilmy merosini o’rganish 
muhim didaktik va tarbiyaviy ahamiyatga ega: ularda mustaqillik, ozodlik, milliy 
g’ururni va ilmiy dunyoqarashni shakllantirishga xizmat qiladi. 
2) Fizika-texnika mavzusidagi to’garaglarda o’quvchilar nafaqat nazariy bi-
lim olishadi, balkim ular fizik qonuniyatlarga asoslangan turli xildagi texnik asbob 
va uskunalar modelini yasashga o’rganishadi. 
3) Namoyish uchun o’quv qurollarini yasashga qaratilgan fizika to’garagi. 
Uning maqsadi o’quv dasturiga kirmagan o’quv texnika vositalarini yaratish va 
borlarini takomillashtirishga qaratilgan. 
4) Izlanuvchanlik ruhidagi to’garak. Bu turdagi fizika to’garagida 
o’quvchilar mustaqil tarzda ammo o’qituvchi rahbarligida ilmiy izlanishlar olib 
borishadi. Agar maktab sharoitida bunga imkoniyat bo’lmasa, ular mavjud labora-
toriya ishlari negizida dasturga kiritilmagan fizik tajribalarni olib borishlari mum-
kin. 

---

Fizika to’garagini tashkil etish. Fizika to’garagiga ko’ngilli o’quvchilar 
qabul qilinadi. To’garakga turli sinf o’quvchilari qabul qilinadi va ularning soni 
12-15 tadan oshmasligi kerak. Fizika o’qituvchisi to’garak rahbari hisoblanadi va 
tugarak mavzusini, kerakli adabiyotlar va jurnallarni tavsiya etadi, o’quvchilarga 
maslahatlar va topshiriqlar beradi, ularning yutuq va kamchiliklarini e’tirof etib bo-
radi. 
Fizika kechasini uyushtirish. Fizika o’qituvchisi tugarak a’zolari va maktab 
o’quvchilari bilan ahyon-ahyonda maxsus fizika kechalari uyushtirib turadi. Ush-
bu kechalarda fizikadan qiziqarli hodisalar va suhbatlar tanlab olinadi. Tabiatdagi 
g’ayri-tabiiy hodisalar, tarixiy tajribalar, topishmoqlar va viktorinalar mavzu sifat-
ida olinishi mumkin. Ayrim fizik olimlar, buyuk allomalarimizning hayoti va ilmiy 
merosi kecha mavzusi sifatida olinishi maqsadga muvofiqdir. Kechada ilmiy 
munozara va tajribalar bilan birgalikda, adabiy va badiiy chiqishlar ham kiritilishi 
mumkin, bu yoshlarni estetik tarbiyasiga, vatanparvarlik, istiqlol mafkurasini 
shakllantirishga xizmat qiladi. 
Iqtidorli va sust o’zlashtiruvchi o’quvchilar bilan olib boriladigan ishlar. 
Umumta’lim, o’rta maxsus va oliy ta’lim muassasalarida fizika darsining 
mazmuni odatda o’rtacha o’zlashtiruvchi o’quvchiga mo’ljallanadi, natijada o’quv 
materiali iqtidorli o’quvchi uchun zerikarli bo’lsa, past o’zlashtiruvchi 
o’quvchilarga tushunarli bo’lmay qolishi mumkin. Ta’lim jarayonidagi ushbu 
muamo keyingi yillarda ishlab chiqilgan «dasturli dars» usuli orqali qisman hal 
etildi. Ammo «dasturli dars» usuli universal usul emas, uni barcha dars turlariga 
qo’llash kutilgan natijani bermasligi mumkin. Masalan, laboratoriya, fizpraktikum 
kabi dars turlari uchun «dasturli dars» samarasiz ekanligi ayon bo’ldi. 
Mustaqillikka erishganimizdan keyin ta’lim tizimi tubdan isloh qilina bosh-
landi. Ta’lim tizimiga «Yangi pedagogik texnologiya» (YaPT) ni joriy etish dasturi 
ishlab chiqildi. YaPT ning maqsadi o’qituvchi mahoratiga bog’liq bo’lmagan holda 
maxsus tuzilgan dastur asosida sifati kafolatlangan kadrlar tayorlashdan iborat. 
Ammo YaPT ni ta’lim jarayoniga keng miqyosda qo’llanilayapti deb ayta olmay-
miz. Shu sababli iqtidorli va past o’zlashtiruvchi o’quvchilar bilan fizika 
o’qituvchisi maxsus shug’ullanishga to’g’ri keladi. 
Iqtidorli o’quvchilar bilan olib boriladigan ishlar. 
1)
Har bir iqtidorli o’quvchining individual qobiliyatini e’tiborga olib unga 
boshqalarga nisbatan qiyinroq masalalarni yechishni, mustaqil fikrlashni 
talab etadigan laboratoriya ishlarini taklif etish, darsdan keyin turli dara-
jadagi namoyish tajribalarini o’tkazishni taklif etish lozim. 
2)
Darsliklardan tashqari turli xil jurnallar va maqolalarni o’qib chiqib, fizikan-
ing dolzarb mavzulari bo’yicha referatlar yozishni va uni darsdan tashqarida 
to’garaklar va konferensiyalarga ma’ruza bilan chiqishini uyushtirishi yaxshi 
natijalarni berishi mumkin. 
3)
Iqtidorli talabalar bilan fizikaning yangi ochilgan hodisalari haqida suhbatlar 
uyushtirish, ularga turli xildagi o’quv texnika vositalarini yasashni, turli 

---

xildagi namoyish plakatlari, jadvallar va grafiklarni tuzishni taklif etish 
mumkin. 
Past o’zlashtiruvchi o’quvchilar bilan olib boriladigan ishlar. 
Kundalik nazorat o’tkazish orqali past o’zlashtiruvchi o’quvchilar aniqlanib, 
ular bilan shug’ullanish fizika o’qituvchisining majburiyati hisoblanadi. Avvalo 
fizika o’qituvchisi past o’zlashtirish sababini aniqlashi va unga barham berish 
uchun chora va tadbirlar ishlab chiqishi kerak. O’quvchilarning o’quv mavzusini 
past o’zlashtirishiga turli xil sabablar bo’lishi mumkin. O’quvchi salomatligini 
yomonligi, oilaviy sharoiti, aqliy zaifligi, ruhiy kechinmalari, boshqa fanlarni 
yomon o’zlashtirishi (asosan matematika, ximiya) va hokazolar bo’lishi mumkin. 
Past o’zlashtiruvchi o’quvchi o’qituvchidan maxsus topshiriqlar olib o’zlashtira 
olmagan mavzularni o’zlashtirib boradi. Uning o’zlashtirishi dars paytida va 
darsdan keyin nazorat qilib boriladi. O’qituvchining o’quvchi bilan yakkama-
yakka suhbati va yordami unga ijobiy ta’sir etadi va boshqalardan orqada qolmas-
likka intiladi.